Klaudia Jarmuszka-Kosmala Przyprawy są bardzo cennym składnikiem wielu potraw. Zioła mają swoje szerokie zastosowanie w kuchni przede wszystkim dlatego, ze skutecznie podkreślają smak i aromat wielu dań. Przyprawy i zioła mają szereg innych zastosowań niż tylko nadanie potrawom pożądanych cech sensorycznych. Zioła i przyprawy są bogactwem wielu związków biologicznie czynnych, które wykazują korzystny wpływ na zdrowie. Właśnie dlatego zioła znalazły swoje zastosowanie w medycynie. Przyprawy wykazujące właściwości zdrowotne mogą być stosowane wspomagająco w leczeniu niektórych chorób np. berberyna w leczeniu cukrzycy, ostropest w leczeniu chorób wątroby czy krwawnik w leczeniu zaburzeń miesiączkowania.
Cząber ogrodowy. Uprawa
Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.) jest rośliną jednoroczną. Cząber uprawiany jest w wielu miejscach na świecie, mimo że początkowo była to roślina uprawiana tylko w rejonach Morza Śródziemnomorskiego. Cząber często można znaleźć w przydomowych ogódkach czy na balkonach jednak ciężko znaleźć go dziko rosnącego. W Polsce cząber pochodzi jedynie z uprawy.
Roślina posiada rozgałęziony pęd główny i gęsto ulistnione pędy boczne. Listki są wąskie, długie natomiast kwiaty najczęściej są w kolorze białym. Cząber nie jest wymagający co do gleby. Powinien być uprawiany, w warunkach dostępu do światła i osłonięty przed działaniem wiatru.
Wartość odżywcza
| Procentowa zawartość makroskładników oraz olejku eterycznego w surowcu cząbru ogrodowego | |
| Sód | 2,95% |
| Fosfor | 0,49% |
| Potas | 2,18% |
| Wapń | 2,96% |
| Magnez | 0,51% |
| Zawartość olejku eterycznego | 3,80% |
(Seider-Łośykowska; 2006)
Cząber ogrodowy i jego właściwości zdrowotne
Ziele cząbru wykazuje właściwości:
- wspierające układ pokarmowy;
- wspierające trawienie;
- przeciwbiegunkowe;
- przeciwskurczowe;
- antybakteryjne;
- antyoksydacyjne.
Właściwości antyoksydacyjne
Cząber wytwarza substancje, które posiadają silne właściwości niszczenia wolnych rodników. Mimo, że organizm sam w niewielkich ilościach je wytwarza to już ich nadmiar jest stanem patologicznym, który będzie wpływać na tworzenie się stanów chorobowych. Wolne rodniki tworzą się w wyniku stresu, aktywności fizycznej czy działania promieniowania UV.
Nadmiar wolnych rodników prowadzi do rozwoju wielu chorób jak np. cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego czy chorób nowotworowych. Dzięki obecności fenoli i flawonoidów cząber jest rośliną, która silnie „zmiata” wolne rodniki.
Właściwości przeciwcukrzycowe, hepatoprotekcyjne, antycholesterolemiczne
Cząber dzięki właściwościom antyoksydacyjnym zwalcza wolne rodniki, które maja znaczący wpływ na rozwój cukrzycy.
Olejek eteryczny pozyskiwany z cząbru przyczynia się do:
- obniżenia cholesterolu całkowitego;
- spadku stężenia glukozy we krwi na czczo;
- obniżenia trójglicerydów, lipoprotein o małej gęstości (LDL) i lipoprotein o bardzo małej gęstości (VLDL);
- wsparcia pracy wątroby, wpływa korzystnie na produkcję enzymów wątrobowych;
Stres oksydacyjny bardzo często przyczynia się również do rozwoju chorób tarczycy. Wolne rodniki maja również zdolność kumulacji w wątrobie, a to w konsekwencji prowadzić może do uszkodzenia wątroby i upośledzenia jej funkcji.
Olejek pozyskiwany z cząbru wykazuje korzystny wpływ na poziom transaminazy asparaginianowej w surowicy i transaminazy alaninowej. Oba enzymy występujące głównie w komórkach wątroby (ale również np. w mięśniu sercowym) biorą udział w procesach metabolicznych zachodzących w komórkach.
Oba enzymy w surowicy zdrowego człowieka występują w niewielkich ilościach, a do ich wydzielania dochodzi w momencie uszkodzenia wątroby. Olejek eteryczny pozyskiwany z cząbru ma zatem właściwości wspomagające pracę wątroby, a także wspomaga procesy regeneracyjne.
Korzystny wpływ olejku z cząbru zaobserwowano również na MDA (wątrobowy dialdehyd malonowy), który jest głównym produktem ubocznym utleniania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. MDA jest biologicznym marker stresu oksydacyjnego. MDA:
- niszczy naczynia krwionośne;
- przyczynia się do rozwoju miażdżycy;
- uszkadza strukturę błony komórkowej, zaburzając jej funkcjonowanie.
Olejek pozyskiwany z cząbru w połączeniu z witaminą E (200 mg/kg) zapobiega wytwarzaniu MDA i chroni m.in. naczynia krwionośne przed jego szkodliwym działaniem i degradacją.
Cząber – Właściwości wspomagające krzepniecie krwi i zapobieganie powstawaniu zatorów
Wykazano, że cząber posiada właściwości hamujące adhezję aktywnych płytek krwi oraz na adhezję płytek krwi. To właśnie te właściwości sprawiają, że korzystnie oddziałują na proces krzepnięcia krwi.
Cząber – korzystny wpływ na układ immunologiczny i wsparcie odporności
Na parametry immunologiczne pływa ekstrakt etanolowy pozyskiwany z cząbru . Przy regularnym przyjmowaniu ekstraktu z cząbru można zaobserwować wzrost fagocytozy, czyli procesu, który stanowi pierwszą linię obrony naszego organizmu przed patogenami, oraz wzrost liczby neutrofili jednego rodzaju komórek odpornościowych.
Cząber wykazuje również działanie przeciwzapalne na zapalenie błony śluzowej nosa i zatok.
Cząber posiada działanie ochronne w przy problemie nawracających aft w jamie ustnej. Nie tylko olejek eteryczny, ale również ekstrakt wodno-alkoholowy wpływają na skrócenie czasu eliminacji bólu. Wpływają również istotnie na skrócenie czasu całego leczenia.
Olejek z cząbru ogrodowego — pozyskiwanie i właściwości zdrowotne
Najcenniejszym składnikiem pozyskiwanym z cząbru jest olejek. Cząber zbierany jest w okresie kwitnienia to wtedy zawartość olejków eterycznych jest w nim największa.
| Składnik olejku eterycznego | Procentowa zawartość składnika |
| γ-terpinen | 70% |
| karwakrolu | 12,5% |
| p-cymenu | 6,5% |
| α-terpinenu | 6,0% |
Sefidkon i in. (2006) porównali również skład olejków pozyskiwanych suszeniem w suszarniach.
| Składnik olejku eterycznego | Procentowa zawartość składnika |
| Karwakrol | 44,0% |
| γ-terpinen | 42,0% |
| p-cymenu | 4,5% |
| α-terpinenu | 3,5% |
Cząber – Działanie antybakteryjne
Cząber zawiera wiele cennych związków chemicznych. To właśnie dzięki, wykazaniu ich właściwości leczniczych cząber mógł znaleźć zastosowanie w medycynie i przemyśle farmaceutycznym. Tymol i karwakrol są jednymi w głównych składników olejków eterycznych pozyskiwanych z cząbru. To właśnie te związki wykazują silne działanie przeciwbakteryjne.
Głównymi składnikami olejków eterycznych pozyskiwanych z cząbru są:
- Tymol – 40,54%
- γ-terpeny – 18,56%
- Karwakrol – 13,98%
- P-cymen – 8,97%
Związki pozyskane z olejków eterycznych wykazują silne działanie zarówno wobec bakterii, jak i grzybów. Działanie przeciwbakteryjne wykazano wobec 25 gatunków bakterii: Acinetobacter lwof. Bacillus macerans. B. megaterium. B. subtilis. Brucella abortus. Enterobacter cloacae. Klebsiella pneumoniae. Pseudomonas aeruginosa. Salmonella cholerasuis. Salmonella enteritidis. Shigella sonnei. Staphylococcus epidermis. Staphylococcus hominis. Streptococcus pyogenes. Yersinia enterocolitica.
A działanie przeciwgrzybiczne wobec 8 gatunków grzybów m.in. Aspergillus flavus. Alternaria alternate. Aspergillus variecolor. Fusarium oxysporum. F. solani. F. tabacinum. Penicillum spp. Rhizopus spp.
Pozytywne działanie wykazano również wobec jednego gatunku drożdży z rodzaju Candida albicans.
Istnieje jednak wiele szczepów bakterii, na które związki te nie maja niszczącego działania. Związki z cząbru nie działają m.in. na: Bacillus subtilis. Enterococcus feacalis. Escherichia coli. Morgonella morganii. Proteus vulgaris. Staphylococcus aureus i Streptococcus yogenes.
Działanie przeciwbiegunkowe
Cząber wykazuje działanie zwiotczające mięśnie gładkie jelita cienkiego i właściwości przeciwbiegunkowe olejku eterycznego cząbru. Co więcej, wykazano korzystny wpływ olejku pozyskiwanego z cząbru na niszczenie patogenów żołądka i jelit.
Napar z cząbru. Przygotowanie i właściwości
Napar z cząbru
2 łyżeczki suszonego lub łyżeczkę świeżego ziela zalać szklanką wrzątku.
Tak przygotowaną mieszankę należy 3 minuty podgrzewać pod przykryciem, a następnie odstawić na 10 minut.
Tak przygotowany napar należy pić ok. 2 razy dziennie.
Napar z ziela pomaga złagodzić wszelkie dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Spożycie go po posiłku złagodzi m.in. wzdęcia. Zapobiega nadmiernej fermentacji w jelitach oraz skutecznie łagodzi wszelkiego rodzaje stany zapalne. Pomaga złagodzić zakażenia bakteryjne, jak i pasożytnicze przewodu pokarmowego.
Podsumowanie
Cząber jest rośliną, która wykazuje wiele właściwości prozdrowotnych, niestety dalej roślina ta nie jest przez nas wystarczająco doceniona. jak Zioła nie potrzebują żadnych specjalnych warunków do ich uprawy, można to robić zarówno w przydomowych ogrodach jak i na balkonach czy na parapecie w kuchni.
