Diety alternatywne

Diety alternatywne to temat, który od lat wzbudza wiele kontrowersji. Człowiek, chcąc zmienić nawyki żywieniowe, poprawić swój wygląd i samopoczucie nie raz w ciągu swojego życia sięgał po różnego rodzaju diety. Były to diety odmienne od tradycyjnego stylu żywienia zatem były tzw. diety alternatywne. W tym artykule dowiemy się nie tylko, jaka jest definicja diet alternatywnych, ale także poznamy ich wady i zalety. Diety alternatywne to przede wszystkim diety, w których świadomie rezygnujemy ze stosowania niektórych pokarmów i metod ich przygotowania (np. wegetarianizm). Do diet alternatywnych można zaliczyć różnego typu diety, w których niezbędna jest eliminacja np. alergenów

Definicja diety alternatywnej 

Dieta alternatywna definiowana jest jako dieta odmienna od tradycyjnej np. dieta wysokobiałkowa, która ma zwiększona zawartość białka czy dieta wegetariańska z wykluczeniem spożywania mięsa. Diety alternatywne polegają na wykluczeniu, eliminowaniu bądź zastępowaniu poszczególnych produktów w diecie włącznie z ich  obróbką technologiczną (Dołowy- Kołłajtis A. i.in.2019). 

Diety alternatywne powinny być przygotowane tak, aby zapewnić organizmowi wszystkie makro- i mikroskładniki, niestety w wielu przypadkach są to diety niedoborowe. Głównie przykładem takiej diety jest dieta redukcyjna o zmniejszonej podaży energii. 

Przykłady diet alternatywnych:

→ Diety niezbilansowane:  

• niskowęglowodanowe, wysokotłuszczowe, wysokobiałkowe; 
• Diety jednoskładnikowe np. ryżowa, kapuściana, mleczna; 
• Rygorystyczne np. Kopenhaska, szwedzka; 
• Rozdzielne np. South Beach, dr. Haya, Diamondów; 

→ Diety wegetariańskie

• Lakto-owo-wegetariańska; 
• Laktowegetarianizm; 
• Frutarianizm;
• wegańskie (Reguła J. 2013).

→ Diety lecznicze:

• bogatoresztkowa (ze zwiększona ilością błonnika);
• łatwostrawna;
• łatwostrawną z ograniczoną ilością tłuszczu;
• łatwostrawną z ograniczeniem wydzielania soku żołądkowego; 
• łatwostrawną o zmienionej konsystencji (dieta papkowata, płynna).  

→ Diety o działaniu prozdrowotnym

• DASH;
• śródziemnomorska;
• diety eliminacyjne tj. dieta dla osób z nietolerancją laktozy, dieta bezglutenowa;
• dieta przy niedoczynności tarczycy;
• dieta przy PCOS (Frączek B. 2016).

Diety alternatywne – wady i zalety 

Zalety:

• Działanie profilaktyczne w celach zapobieganiu rozwojowi niektórych chorób;
• wspomagają działanie lecznicze w niektórych chorobach;
• poprawiają samopoczucie; 
• mogą być stosowane przy nietolerancjach i alergiach pokarmowych; 
• mogą wspomagać redukcję masy ciała (Dołowy- Kołlajtis A. i.in.2019);

Wady:

• często źle zbilansowane – zwłaszcza diety jednoskładnikowe;
• zawierają niedobory makro- i mikroelementów;
• występowanie “efektu jo-jo” po powrocie do normalnej diety; 
• przez niedobory oraz niską podaż energii występuje zmęczenie, rozdrażnienie i niepokój;
• występowanie zaburzeń hormonalnych oraz cyklu menstruacyjnego (Dołowy- Kołłajtis A. i.in.2019).

Diety alternatywne na przykładzie diety śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska jest uznana za najzdrowszą dietę na świecie w kontekście działania prozdrowotnego. Pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego. Obecnie wykorzystywana jest w profilaktyce chorób np. układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy, nowotworów czy otyłości.  Zasłynęła dzięki spożyciu produktów zbożowych, warzyw, owoców, orzechów, oliwy z oliwek bogatej w jednonienasycone kwasy tłuszczowe, ryb (dobrego źródło kwasów tłuszczowych omega-3), a także umiarkowanym spożyciu czerwonego wytrawnego wina do posiłków (Chudzińska M. i.in 2017).

Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się przede wszystkim:

• dużym spożyciem warzyw m.in liściastych tj. szpinak, sałata oraz nasion strączkowych;
• dużym spożyciem owoców;
• dużym spożyciem produktów pełnoziarnistych; 
• dużym spożyciem nasion, orzechów, strączków;
• dużym spożyciem czosnku, cebuli oraz przypraw tj. oregano, bazylia, rozmaryn, tymianek, kminek, szałwia;
• dużym spożyciem oliwy oliwek jako główne źródło tłuszczu, bogata w witaminę E, antyoksydanty, związki polifenolowe;
• średnim spożyciem mleka i jego przetworów;
• średnim spożyciem ryb i owoców morza oraz drobiu; 
• średnim spożyciem alkoholu – głównie czerwonego wina;
• małym spożyciem czerwonego mięsa, jaj;
• niskim spożyciem cukru.

Jest to obfite źródło produktów pochodzenia roślinnego bogatych w składniki bioaktywne w tym błonnik, witaminy A, E, C, likopen, flawonoidy. Zauważalny jest także korzystny stosunek kwasów omega-6 do kwasów omega-3, wynoszący 2:1 (Zalega J. i.in. 2013).

Dieta śródziemnomorska mimo bazowania na produktach pochodzenia roślinnego dostarcza odpowiednią ilość makroskładników: białka, węglowodanów i tłuszczów. 

Również wykazano, że zawarte kwasy tłuszczowe w oliwie z oliwek zmniejszają zapadalność na chorobę niedokrwienną serca. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe w niej zawarte wpływają korzystnie na profil lipidowy- obniżenie frakcji LDL/HDL, a flawonoidy zawarte w produktach roślinnych chronią przed miażdżycą (Mizgier M. i.in, 2010). 

Podsumowując dieta śródziemnomorska jest korzystna dla zdrowia. Zawiera szereg substancji dobrze wpływających na organizm z zastosowaniem w prewencji chorób np. układu sercowo-naczyniowego. 

Podsumowanie:

Diety alternatywne to diety odbiegające od tradycyjnego modelu żywienia. Wyróżniamy m.in.: diety niezbilansowane tj. jednoskładnikowe, wysokobiałkowe, redukcyjne, diety o działaniu prozdrowotnym tj. śródziemnomorska, DASH, diety wegetariańskie, czy diety o działaniu leczniczym tj. z ograniczeniem tłuszczów. Alternatywny model żywienia ma oczywiście swoje wady i zalety, dlatego wybierając go trzeba upewnić się czy dostarczymy naszemu organizmowi wszystkie składniki odżywcze. Dobrym przykładem diety alternatywnej jest dieta śródziemnomorska, wykazująca działanie prozdrowotne zastosowane w prewencji chorób. Jej model żywieniowy oparty jest na produktach bogatych w witaminy, flawonoidy czy błonnik pokarmowy, który korzystnie wpływa na organizm chociażby przez nadawanie uczucia sytości i poprawienie perystaltyki jelit.  Diety alternatywne to dosyć rozbudowany dział dietetyki, który od zawsze jest w życiu człowieka, jednak ważna w tym wszystkim jest świadomość naszych wyborów i dbanie o nasz organizm. 

Bibliografia 

• Chudzińska M., Wołowiec Ł. Zukow W., Sinkiewicz W. (2017) “Dieta śródziemnomorska nie tylko w chorobach sercowo-naczyniowych” 
• Dołowy-Kołłajtis A., Bielak-Jaruszka M., Wawrzyniak A. (2019) “Diety alternatywne i ich zastosowanie w wybranych grupach osób oraz źródła informacji”, KOSMOS problemy nauk biologicznych 2019, TOM 62, numer 2, strony 185-200
• Frączek B. (2016) “Diety alternatywne i ich zastosowanie w sporcie” 
• Mizgier M., Jeszka J., Jarząbek-Bielecka G. (2010) “Rola diety śródziemnomorskiej w zapobieganiu nadwadze i otyłości, niektórym chorobom dietozależnym oraz jej wpływ na długość życia” Nowiny Lekarskie 2010, 79,6, 451-454
• Reguła J. (2013) “Charakterystyka i ocena wybranych diet alternatywnych”  ISSN 2061-2450 
• Zalega J., Szostak-Węgierek D., (2013) “Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część III. Diety o właściwościach przeciwnowotworowych.”  Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1);59-70