Niepłodność – Problem XXI wieku

Niepłodność według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określana jest jako stan niemożności zajścia w ciążę mimo regularnego współżycia płciowego przez okres około 12 miesięcy bez zastosowania jakichkolwiek środków zapobiegawczych. Światowa Organizacja Zdrowia klasyfikuje niepłodność jako chorobę, jak i postuluje o zaliczenie jej do chorób społecznych (Łukaszuk K., i.in: 2018).

Niepłodność jest problemem globalnym. Dotyczy ona 10-18% par w wieku reprodukcyjnym. W Polsce jest to około 10 mln ludzi. Jest to liczba szacunkowa, gdyż nie mamy badań epidemiologicznych, które mogłyby pomóc w dokładniejszym określeniu tej grupy (Janicka A. i.in.: 2012).

Niepłodność pierwotna i wtórna

Jednym z podziałów niepłodności jest ten na niepłodność pierwotną i wtórną. Niepłodność pierwotna dotyka kobiet, które nigdy nie były w ciąży. Niepłodność wtórna dotyczy kobiet, które były w zakończonej porodem ciąży lub doświadczyły poronienia naturalnego bądź sztucznego i nie mogą zajść w ciążę ponownie. Jeśli kobieta nie ma problemu z zajściem w ciążę, ale ma problem z jej donoszeniem np. w przypadku poronień lub przedwczesnych porodów także mówimy tutaj o niepłodności wtórnej (J. Przysławski, I. Górna, i.in., 2010).

Przyczyny Niepłodności

Przyczyn niepłodności może być wiele jak również mogą się ze sobą łączyć. Do najczęściej powtarzanych dla obu płci możemy zaliczyć:

• nieprawidłowe odżywianie;
• przewlekły stres;
• brak odpowiedniej kultury fizycznej; 
• nadmierny wysiłek fizyczny;
• zła kondycja psychiczna partnerów (Koperwas M., i.in.: 2017).

Do najczęstszej przyczyny niepłodności u kobiet możemy zaliczyć niedrożność jajowodów, które występuje aż u 30-35% pacjentek.

U obojga płci przodują natomiast zaburzenia immunologiczne i hormonalne, które można określić na ok. 25-30%.

Do ogólnych czynników niepłodności można zaliczyć kilka chorób układowych, m.in:

• choroby tarczycy;
• cukrzyca;
• niedokrwistość;
• zaburzenia odżywiania; 
• choroby układu krążenia; 
• przewlekłe zapalenie nerek (Koperwas M., i.in.: 2017).

Przyczyny niepłodności u kobiet

Problemy z niepłodnością u kobiet mogą wynikać z:

• nieprawidłowej regulacji osi podwzgórze – przysadka – jajnik;
• nie występowania owulacji;
• nie wytwarzania ciałka żółtego, które odpowiedzialne jest za wytwarzanie hormonów podtrzymujących rozwój ciąży (Koperwas M., i.in.: 2017).

Niepłodność żeńska może wynikać z:

• niedrożności jajowodów; 
• zaburzeń jajeczkowania;
• czynnika szyjkowego; 
• czynnika macicznego;
• schorzeń pochodzenia autoimmunologicznego i infekcyjnego;
• endometriozy (Koperwas M., i.in.: 2017).

Czynnikami, które mogą zwiększać ryzyko niepłodności u kobiet mogą być:

• złe odżywianie; 
• spożywanie alkoholu;
• palenie tytoniu;
• stres;
• nadmierny hałas;
• przyjmowanie niektórych leków, m.in hormonalnych; 
• przebyte operacje (Koperwas M., i.in.: 2017).

Wpływ masy ciała na płodność kobiety

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

Płodność u mężczyzn uzależniona jest od ciągłej produkcji plemników przez najądrza. Ten proces jest zależny od tego, czy we krwi występuje wysokie stężenie testosteronu i czy komórki najądrzy są stymulowane przez hormon FSH. 

Przyczyną niepłodności u mężczyzn mogą być przeszkody mechaniczne, które mogą powodować problem z wydostawaniem się na zewnątrz prawidłowo zbudowanych plemników, a także zaburzeń w procesach spermatogenezy i spermiogenezy. Przeszkody mechaniczne mogą powstawać w wyniku zaburzeń rozwojowych, urazów fizycznych i być pozostałością stanów zapalnych (Koperwas M., i.in.: 2017).

Przyczynami niepłodności męskiej mogą być:

• urazy jąder; 
• niedrożność lub brak najądrza; 
• żylaki powrózka nasiennego;
• brak nasieniowodów lub ich niedrożność; 
• rozwojowe lub wrodzone zaburzenia jąder; 
• zaburzony transport plemników; 
• ogólnoustrojowe zaburzenia; 
• zaburzenia erekcji;
• leki (Koperwas M., i.in.: 2017).

Czynnikami, które mogą zwiększać ryzyko niepłodności u mężczyzn mogą być:

• spożywanie alkoholu;
• palenie tytoniu; 
• przyjmowanie narkotyków; 
• przyjmowanie sterydów anabolicznych; 
• ekspozycja na metale ciężkie; 
• narażenie na wysoki stopień promieniowania;
• przebywanie w wysokiej temperaturze otoczenia (Koperwas M., i.in.: 2017).

Ocena niepłodności u kobiet i mężczyzn 

Diagnostyka niepłodności sprowadza się do wykrycia jej przyczyny oraz opracowania i wprowadzenia odpowiedniego leczenia. U kobiet na początku sprawdzana jest czynność jajników oraz anatomia układu rozrodczego. U mężczyzn diagnostykę rozpoczynamy od badania nasienia (Łukaszuk K., i.in.: 2018).

Ocena niepłodności u kobiet sprowadza się do:

• szczegółowego wywiadu odnośnie regularności krwawień miesięcznych i jajeczkowania;
• badania podmiotowego;
• badania przedmiotowego z badaniem ginekologicznym
• dodatkowych badań, np. hormonalnych i obrazowych.

Badania hormonalne obejmują najczęściej oznaczenie:

• stężenia poziomu folikulotropowego (FSH);
• stężenia hormonu luteinizującego (LH);
• stężenie estradiolu;
• stężenie tyreotropiny (TSH);
• stężenia testosteronu;
• stężenia prolaktyny (Łukaszuk K., i.in.: 2018).

Ocena niepłodności u mężczyzn rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego na temat zaburzeń rozrodu, badania przedmiotowego oraz od przynajmniej jednego badania seminologicznego. Jeśli parametry nasienia będą nieprawidłowe badanie trzeba powtórzyć po miesiącu. Jeśli w powtórnym badaniu dalej potwierdzimy nieprawidłowości należy pogłębić diagnostykę.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest badanie nasienia. Wykonać je można po 2-7 dniach abstynencji seksualnej. Przeprowadzenie oceny nasienia można wykonać metodą komputerową lub manualną przez odpowiednio przygotowanych diagnostów (Łukaszuk K., i.in.: 2018).

Jakie badania wykonać, gdy zmagamy się z niepłodnością

Niepłodność – leczenie

Leczenie niepłodności zależy od rozpoznania jej przyczyny. Proces leczenia niepłodności jest bardzo czasochłonny, trwa od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat. Jeśli przyczyną niepłodności u kobiet są zmiany patologiczne w obrębie jamy macicy, w jajowodach oraz endometrioza warto zastosować postępowanie operacyjne, co pozwoli na zastosowanie profilaktyki przeciwwzrostowej. W przypadku występowania braku owulacji można zastosować farmakologiczną indukcję jajeczkowania. Metod leczenia jest wiele, każda z nich jest dostosowywana osobno do indywidualnego przypadku każdej kobiety, jak i mężczyzny. W przypadku występowania choroby powodującej niepłodność u mężczyzn najczęściej stosuje się leczenie hormonalne lub operacyjne, tj.w przypadku żylaków powrózka nasiennego (Łukaszuk K., i.in.: 2018).

Jeśli u obu partnerów przyczyną niepłodności jest czynnik środowiskowy, czyli nieprawidłowy styl życia, nieodpowiednia dieta, brak ruchu czy stosowanie używek należy dążyć do wyeliminowania szkodliwych czynników i poprawienie kondycji organizmu.

Warto zaznaczyć, że często to kobiety podejmują pierwsze kroki w poszukiwaniu pomocy w kwestiach związanych z płodnością. Odwiedzają liczne gabinety ginekologiczne, poddają się różnorodnym badaniom diagnostycznym oraz leczeniu, co zwiększa szanse na posiadanie potomstwa. Natomiast mężczyźni zazwyczaj wykazują sceptycyzm na początkowym etapie. Często są przekonani, że za brak potomstwa odpowiada wyłącznie ich partnerka. Niechętnie poddają się ocenie swojej płodności oraz unikają wizyt u ginekologa czy androloga, twierdząc, że nie jest to specjalista dla nich. Taka postawa może negatywnie wpływać na małżeństwo, a opóźnianie leczenia lub diagnostyki działa na niekorzyść pacjentów (Koperwas M., i.in.: 2017).

Wpływ niepłodności na kondycję psychiczną

Warto wspomnieć, że nasza kondycja psychiczna także może być powodem niepłodności. W przypadku depresji ma ona wpływ na wydzielanie hormonów powodujących implementację, owulację oraz procesy rozrodcze. Przewlekły stres także odciska piętno na staraniach wielu par o upragnione dziecko. U kobiet zmagających się z tym problemem zazwyczaj pojawia się poczucie winy, lęk i wstyd. Poczucie bezradności, wahania nastroju oraz skłonność do płaczu to częste skutki walki z niepłodnością.

U mężczyzn pojawiają się problemy z samoakceptacją i samooceną. Występuje często poczucie bycia gorszym od innych mężczyzn (Łepecka-Klusek C., i.in.: 2012).

Temat niepłodności wciąż jest tematem tabu, szczególnie dla mężczyzn, co powoduje zamykanie się w sobie oraz uciekanie od problemu. Leczenie niepłodności jest procesem długotrwałym i bardzo obciążającym psychicznie. Może to powodować znaczące obniżenie jakości życia partnerów, a nawet rozpadu związku. W tym czasie ważne jest wyjątkowe dbanie o relacje i wspieranie się nawzajem w tym problemie (Łepecka-Klusek C., i.in.: 2012).

Niepłodność – społeczna świadomość problemu

Świadomość społeczna na temat niepłodności w naszych czasach stale rośnie, dalej jednak jest ona niewystarczająca niezależnie od płci. W naszym świecie ciągle pokutuje przeświadczenie, że najczęściej to kobieta odpowiada za problem z zajściem w ciążę. Wbrew panującemu przekonaniu za trudności z poczęciem dziecka w 50% odpowiadają mężczyźni. Niebywałe ważne jest więc, aby diagnostykę pod kątem niepłodności rozpoczynać razem (Koperwas M., i.in.: 2017).

Świadomość społeczna na temat wpływu stylu życia, odpowiedniej diety obojga partnerów podczas planowania potomstwa oraz szybka diagnostyka w celu ustalenia przyczyn problemów z poczęciem mają ogromne znaczenie. Przede wszystkim należy uświadomić mężczyznom ich ważną rolę w procesie prokreacji. Działania te mogą przynieść przełom nie tylko dla konkretnych par, ale także dla całego społeczeństwa (Koperwas M., i.in.: 2017).

Podsumowanie

Niepłodność dotyczy 10-18% par w wieku reprodukcyjnym, co stanowi globalny problem zdrowotny. Przyczyny niepłodności mogą być różnorodne i obejmują zarówno czynniki fizyczne, jak i środowiskowe, takie jak zaburzenia hormonalne, niedrożność jajowodów, czy ekspozycja na szkodliwe substancje ze środowiska. 

Diagnostyka niepłodności jest szeroka i obejmuje m.in. ocenę czynności jajników, anatomicznych cech układu rozrodczego oraz parametrów nasienia. Natomiast dalsze leczenie uwarunkowane jest przyczyną problemu i może obejmować terapię farmakologiczną, operacje, a także zmiany stylu życia.

Niepłodność może znacząco wpływać na kondycję psychiczną zarówno kobiet, jak i mężczyzn, prowadząc do lęku, depresji i problemów w związku. Wzrost społecznej świadomości na temat niepłodności oraz zwiększenie roli mężczyzn w procesie diagnozy i leczenia mogą przyczynić się do szybszej identyfikacji przyczyn problemów z płodnością i poprawy jakości życia par zmagających się z tą sytuacją.

Bibliografia

1. Janicka A., Spaczyński R., Kurzawa R. i.in. (2015): Assisted reproductive medicine in Poland – Fertility and Sterility Special Interest Group of the Polish Gynaecological Society (SPiN PTG) 2012 report. Polish Gynaecology. 86(12), doi: 10.17772/gp/60549.
2. Koperwas M., Głowacka M. (2017): Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, [w]: Aspekty zdrowia i choroby, tom 2, nr 3, s. 31-49;
3. Łepecka-Klusek C., Pilewska-Kozak A. (2012): Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, [w]: Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, tom 18, nr 2, s. 163-166;
4. Łukaszuk K., Kozioł K. i.in. (2018): Diagnostics and infertility treatment – recommendations of the Polish Society of Reproductive Medicine and Embryology (PSRME) and the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians (PSGO), [w]: Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, tom 3, nr 3, s. 112-140.
5. Przysławski J., Górna I. i.in. (2010): Rola wybranych składników pożywienia w profilaktyce niepłodności u kobiet, [w]: Bromat. Chem. Toksykol, nr 2, s. 138-144

Pobierz e-book o niepłodności wśród kobiet

Pobierz e-book o problemach z owulacją