Witaminy z grupy B

Witaminy to niskocząsteczkowe związki organiczne, których obecność w organizmie w niewielkich ilościach jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu procesów metabolicznych. Nie mogą być syntetyzowane przez organizm w wystarczających ilościach i muszą być dostarczane z pożywieniem.

Klasyfikację witamin opiera się przede wszystkim na właściwościach fizycznych, dzieląc witaminy na: 

Rozpuszczalne w tłuszczach:

• witamina A (retinol i jego pochodne);
• witamina D (cholekalcyferol);  
• witamina E (tokoferol);  
• witamina K (filochinon);

Rozpuszczalne w wodzie:

• witamina C (kwas askorbinowy);  
• Witamina B1 (tiamina);  
• Witamina B2 (ryboflawina);  
• Witamina B3 (niacyna);  
• Witamina B5 (kwas pantotenowy);  
• Witamina B6 (pirydoksyna); 
• Witamina B7 (biotyna, witamina H);  
• Witamina B9 (kwas foliowy);
• Witamina B12 (cyjanokobalamina) 

Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są magazynowane w organizmie, ich nadmiar wydalany jest z moczem, dlatego istotne jest ich codzienne dostarczanie z pożywieniem. Witaminy rozpuszczalne w wodzie pełnią głównie funkcję koenzymów bądź kofaktorów wielu układów enzymatycznych uczestnicząc w metabolizmie cukrów, tłuszczów, białek oraz w gospodarce mineralnej organizmu. (Gawęcki J., i.in: 2002).

Witamina B1 (tiamina)

Witamina B1 ma swój udział w procesie wytwarzania energii. Jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.Tiamina jest wykorzystywana w komórkach wielu innych tkanek, m.in. wątroby i mięśni szkieletowych. Uczestniczy w wytwarzaniu energii w mitochondriach i syntezie białek. Reguluje wytwarzanie insuliny. 

Źródła tiaminy:

• ziarna zbóż;
• wątroba;
• wieprzowina;
• drożdże;
• produkty mleczne;
• rośliny strączkowe (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Niedobór tiaminy:

Braki tej witaminy może prowadzić do:

• beri-beri występującej w dwóch postaciach: mokrej beri-beri i suchej beri-beri;
• encefalopatii Wernickego (związana z alkoholizmem);
• psychozy Korsakowa.

Niedobór witaminy B1 upośledza metabolizm glukozy i powoduje kwasicę mleczanową. Jest to szczególnie istotne u chorych wyniszczonych, którzy poddawani są interwencjom żywieniowym, ponieważ grozi wystąpieniem zespołu ponownego odżywienia (refeeding syndrome). Dlatego konieczna jest suplementacja witaminy B1 (Badian M., i.in:2018).

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na tiaminę z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Zalecane dzienne spożycie tiaminy dla osoby dorosłej to ok. 1,1-1,3 mg.  Nie ma jednak wskazań do suplementacji tiaminy u chorych bez objawów tego zespołu Wernickego-Korsakowa. Dotychczas nie stwierdzono objawów przedawkowania, ponieważ nadmiar tiaminy (> 5 mg/dobę) nie jest wchłaniany z przewodu pokarmowego.

Witamina B2 (ryboflawina)

Witamina B2 odgrywa ważną rolę w wielu procesach zachodzących w organizmie. Jest niezbędna do produkcji energii, metabolizmu tłuszczów i białek oraz utrzymania zdrowej skóry, oczu i układu nerwowego. Stwierdzono, że wpływa m.in. na stopień wchłaniania żelaza oraz stężenie hemoglobiny (Badian M., i.in:2018).

Źródła ryboflawiny:

• mleko;
• wątroba;
• jajka;
• grzyby;
• pietruszka;
• szpinak;
• brokuły (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Niedobór ryboflawiny:

Niedobory ryboflawiny występują stosunkowo rzadko wyjątkiem są osoby starsze i alkoholicy.

Objawy niedoboru:

• zapalenie kątów ust;
• zapalenie czerwieni wargowej;
• zaćma;
• zapalenie języka;
• łojotokowe zmiany w nosie i uszach;
• zmiany przewodu pokarmowego, odbytu, moszny i żeńskich zewnętrznych organów płciowych.

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na ryboflawinę z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Dobowe zapotrzebowanie wynosi u kobiet ok. 1,1 mg/d oraz u mężczyzn ok. 1,3 mg/d. Nie stwierdza się nadmiernego spożycia witaminy B2 , ponieważ nadmiar powyżej 27 mg/dobę nie jest wchłaniany z przewodu pokarmowego (Badian M., i.in:2018).

Witamina B3 (Niacyna)

Witamina B3 (niacyna, kwas nikotynowy) wchodzi w skład dwóch koenzymów: dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NAD) i fosforanu dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADP). Odpowiedzialna jest za prawidłowe funkcjonowanie mózgu, obwodowego układu nerwowego, syntetyzowanie hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Źródła niacyny:

• pełne ziarna zbóż;
• ryby;
• mięso drobiowe,wieprzowe;
• ziemniaki;
• tryptofan;
• orzechy.

Niedobór niacyny:

• pelagra.

Pelagra to rzadka choroba, występująca obecnie na terenie Afryki gdzie podstawowym produktem jest kukurydza. Zawiera ona niacynę w nieprzyswajalne formie, dlatego właśnie dochodzi do jej niedoborów w tym rejonie świata. Niacynę można otrzymać z kukurydzy za pomocą odpowiedniej obróbki np. moczenie kukurydzy w soku cytrynowym (Meksyk).

Objawy pelagry:

• zapalenie skóry;
• biegunka;
• otępienie  (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na niacynę z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Dobowe zapotrzebowanie wynosi u kobiet ok. 13 mg/d oraz u mężczyzn ok. 17 mg/d. Większość zdrowych osób otrzymuje wystarczającą ilość niacyny w swojej diecie, więc dodatkowa suplementacja zwykle nie jest potrzebna.

Witamina B5 (kwas pantotenowy)

Witamina B5 (kwas pantotenowy) jest aktywna w postaci koenzymu A (acetylo-CoA), który uczestniczy w acylacji sulfonamidów w wątrobie oraz choliny w tkankach mózgu. Jako koenzym A, kwas pantotenowy bierze udział w syntezie związków izoprenoidowych, takich jak cholesterol, hormony steroidowe, witaminy A i D, pierścienie porfirynowe hemoglobiny i neurotransmitery. (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Źródła kwasu pantotenowego:

• jaja;
• wątroba;
• drożdże;
• mięso;
• grzyby (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Niedobór kwasu pantotenowego

Wystąpienie niedoboru tej witaminy jest mało prawdopodobne z uwagi na szerokie rozprzestrzenienie kwasu pantotenowego. U osób niedożywionych jest to jednak możliwe.   

Objawy:

• sztywność i bóle mięśni;
• omdlenia;
• skurcze nóg;
• zmiany skórne;
• zmęczenie.

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na kwas pantotenowy z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Dobowe zapotrzebowanie wynosi 4-7 mg/d.

Witamina B6 (pirydoksyna)

Witamina B6 (pirydoksyna) odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Jest nieodzowna dla enzymów uczestniczących w przemianach glukozy, neurotransmiterów oraz aminokwasów. Dzięki niej produkowane są białe krwinki i interleukiny, które mają istotny wpływ na działanie układu odpornościowego.Wchłaniana w jelicie, metabolizowana w wątrobie, magazynowana w mięśniach, lecz w przypadku niedoboru jest wykorzystywana głównie do glukoneogenezy, co ogranicza jej dostępność do innych procesów w organizmie (Badian M., i.in:2018).

Źródła pirydoksyny:

• kukurydza;
• pszenica;
• ryby;
• mięso drobiowe;
• rośliny strączkowe;
• podroby.

Niedobór pirydoksyny

Pierwotny niedobór pojawia się bardzo rzadko zazwyczaj u noworodków karmionych mieszankami mlecznymi, alkoholików oraz ludzi starszych. Niedobór pirydoksyny może powodować:

• niedokrwistość mikrocytarna, hipochromiczna;
• zaburzenie metabolizmu aminokwasów;
• wtórna pelagra;
• drgawki i depresja.

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na kwas pantotenowy z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Dobowe zapotrzebowanie wynosi u kobiet ok. 1,2 mg/d oraz u mężczyzn ok. 1,4 mg/d.  Badania wykazały, że suplementacja pirydoksyną w dawce przekraczającej 500 mg na dobę może prowadzić do nieodwracalnej ataksji sensorycznej. Obecnie brak przekonujących dowodów na konieczność suplementacji witaminy B6 u osób zdrowych. Pirydoksyna zwiększa wchłanianie magnezu z przewodu pokarmowego o 20–40%, dlatego jest często dodawana do suplementów magnezu (Badian M., i.in:2018).

Witamina B7 (biotyna)

Witamina B7 (biotyna) jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych witamin z grupy B. Ten składnik odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Biotyna uczestniczy w licznych reakcjach komórkowych, biorąc udział w produkcji glukozy oraz w przemianach kwasów nukleinowych i aminokwasów. Wpływa także na zdrowie skóry, włosów i paznokci.

Źródła biotyny:

• żółtko jaj;
• drożdże;
• orzechy;
• podroby (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Niedobór biotyny

Niedobór biotyny jest raczej rzadko spotykany jeżeli dieta jest prawidłowa.

Objawy:

• zmiany zapalne skóry;
• zapalenie spojówek;
• bóle mięśni;
• łysienie;
• objawy neurologiczne.

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na biotynę nie jest dokładnie znane jednak przyjmuje się dawkę ok.100-300 mg/d. Używanie papierosów i alkoholu może przyspieszać rozkład biotyny, co może skutkować jej niedoborem i wymagać suplementacji (Gawęcki J.: 2002).

Witamina B9 (kwas foliowy)

Witamina B9 (kwas foliowy) jest kluczowa dla produkcji składników krwi oraz przemian kwasów nukleinowych i aminokwasów. Wpływa także na prawidłowe działanie układu nerwowego oraz jest istotny dla kobiet w ciąży i dla rozwijającego się płodu (Gawęcki J.: 2002).

Źródła kwasu foliowego:

• pełne ziarna zboża;
• zielone warzywa;
• wątroba;
• orzechy.

Niedobór kwasu foliowego

Niedobór witaminy B9 objawia się przede wszystkim u osób starszych, alkoholików, kobiet w ciąży, niemowląt oraz chorych na nowotwory. Kwas foliowy należy zawsze oceniać łącznie ze stężeniami witamin B6 i B12 ze względu na powiązanie ich metabolizmu.

Objawy:

• anemia megaloblastyczna;
• zmiany skórne;
• zaburzenia wchłaniania;
• problemy w ciąży (wady cewy nerwowej płodu) (Badian M., i.in:2018).

Zapotrzebowanie i suplementacja

Zapotrzebowanie na kwas foliowy z diety jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Dobowe zapotrzebowanie wynosi ok. 200 mg/d. Suplementacja kwasem foliowym jest korzystna i niezbędna dla kobiet w wieku rozrodczym oraz we wczesnym okresie ciąży (Badian M., i.in:2018).

Witamina B12 (kobalamina)

Witamina B12 (kobalamina) jako jedyna z grupy witamin B, może być magazynowana w organizmie w dużych ilościach, a jej rezerwy wystarczają na około 2 lata. Kobalamina odgrywa kluczową rolę w produkcji kwasów nukleinowych i uczestniczy w syntezie czerwonych krwinek.

Źródła kobalaminy:

Produkty zwierzęce:

• mięso;
• ryby;
• jaja;
• skorupiaki;
• nabiał (Gryszczyńska A., i.in: 2009).

Niedobór kobalaminy

• niedokrwistość megaloblastyczna,
• uszkodzenia układu nerwowego i choroby neurodegradacyjne,
• zaburzenia psychiczne,
• miażdżyca naczyń krwionośnych,
• wady rozwojowe płodu i poronienia (Badian M., i.in:2018).

Zapotrzebowanie i suplementacja

Dobowe zapotrzebowanie na kobalaminę wynosi 2,4 μg. W przypadku niedokrwistości megaloblastycznej zaleca się suplementację 1000 μg domięśniowo lub głęboko podskórnie przez 7–14 dni, a następnie co tydzień przez 4–8 tygodni. Po poprawie wyników hemoglobiny, stosuje się dawkę 1000 μg miesięcznie na czas nieokreślony.

Podsumowanie

Witaminy z grupy B są rozpuszczalne w wodzie i muszą być dostarczane z dietą. Suplementacja tiaminą jest niezbędna u osób z objawami zespołu Wernickiego-Korsakowa. U kobiet w wieku prokreacyjnym oraz u osób starszych z zaburzeniami wchłaniania rekomendowana jest suplementacja kwasem foliowym. Brak potwierdzonych wskazań do rutynowej suplementacji pozostałymi witaminami z grupy B, chyba że istnieje potwierdzony niedobór.

Bibliografia:

1. Badian M., Dzierżanowski T. (2018): „Suplementacja witamin u chorych onkologicznych. Część I – witaminy z grupy B”[w]: Medycyna Paliatywna, tom 3, nr 10, s. 131-136;
2. Gawęcki J. (2002): „Witaminy„, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu;
3. Gryszczyńska A. (2009): „Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy”, [w]: Postępy Fitoterapii, nr 4, s. 229-238;
4. Moszczyński P., Pyć R. (1998): „Biochemia witamin. Część I. Witaminy grupy B i koenzymy” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź, s. 11-20;