Zaburzenia odżywiania to bardzo obszerny temat, na które wpływa niezliczona ilość czynników. Są to schorzenie o podłożu psychicznym, w którym ludzkie ciało staje się więzieniem, a w głowie rodzi się obrzydzenie do siebie samego. Człowiek zaczyna niszczyć swój organizm, aby osiągnąć idealną, szczupłą sylwetkę uznawaną obecnie jako piękno, zdrowie czy szczęście. Ciągły trend ukazywany w internecie wskazuje na to, że jednym z głównych czynników wpływających na zaburzenia odżywiania jest piętnowanie wizerunku ciała. Celem tego artykułu jest wyjaśnienie schematu ciała i jak się kształtuje. W pracy chciałabym pokazać schemat ewolucji w postrzeganiu drugiej osoby przez pryzmat ciała.
Wizerunek ciała – czym jest, jak się kształtuje.
Wizerunek ciała jest wyznacznikiem dobrostanu, pozycji w społeczeństwie jak również zdrowia. Obraz ciała zmienia się wraz z rozwojem człowieka i kształtowaniem swoich ideałów często podkreśla kształtowanie własnej tożsamości. Tworzenie ideału ciała ma charakter procesu, który kształtuje się na drodze rozwoju jednostki. Obecnie ciało to jest jeden z głównych elementów przez które postrzegana jest dana osoba. Szczególnie w przypadku kobiety, gdzie jej wyznacznikiem jest sylwetka, przez pryzmat, której często jest postrzegana (Babicka-Wirkus A.; 2011)(Katarzyna Nitsch i.in.; 2012)
Mężczyźni, rzadziej poddawani są presji związanej z wizerunkiem ciała. Wygląd sylwetki mężczyzny jest ważny, aczkolwiek rzadziej jest piętnowany i podkreślony publicznie (Babicka-Wirkus A.; 2011).
Kobieta tak naprawdę od najmłodszych lat podejmuje działania w kwestii kontrolowania własnego wyglądu aby czuć się piękna, atrakcyjna, pożądana. Dąży do tego, aby jej wygląd przyciągał ludzi na pierwszy rzut oka, nie zważając na inne swoje cechy tj. otwartość, uprzejmość, czy chociażby szczerość. Taki schemat nie tylko jest pokazywany w internecie, ale także w szkołach, wśród społeczeństwa m.in młodzieży i dzieci (Babicka-Wirkus A.; 2011).
Zaburzenia odżywiania – anoreksja, bulimia
Anorexia Nervosa (jadłowstręt psychiczny)
Nazwa pochodzi z języka greckiego od słów an (brak, pozbawienie) i orexis (apetyt, łaknienie). Jest stosowana jako odniesienie do braku łaknienia, awersji do jedzenia (PZWL Psychodietetyka; 2022)
Anoreksja jest chorobą pochodzącą z kręgu zaburzeń odżywiania. Postrzegana jest jako zespół psychosomatyczny cechujący się utratą masy ciała poniżej normy wyznaczonej dla danego wieku i wzrostu i płci danej osoby. Choroba ta częściej dotyka kobiet aniżeli mężczyzn (PZWL Psychodietetka; 2022).
Osoby chorujące na anoreksję prezentują nieprawidłowe wzorce odżywiania i wydatkowania energii. Wykazują się nadmierną koncentracją odnośnie obrazu ciała i ciągłą kontrolą nad masą ciała. Dążą do osiągnięcia szczupłej sylwetki poprzez nadmierny wysiłek fizyczny oraz ograniczania ilości i rodzaju spożywanych posiłków. Osoby chore realizują swój cel niezależnie od poziomu wyniszczenia. Choroba prowadzi do znacznego zmniejszenia masy tkanki tłuszczowej objawiając się przeważnie wychudzeniem (PZWL Psychodieteyka; 2022).
U osób chorych zaburzenie na podłożu psychicznym cechuje się:
- stałym lękiem przed przytyciem;
- nieprawidłowym postrzeganie obrazu własnego ciała;
- zaburzeniem osobowości;
- stanami depresyjno-lękowymi.
Ponadto choroba może prowadzić do zaburzeń pracy narządów wewnętrznych (PZWL Psychodietetka; 2022).
Wyróżnia się dwie postaci jadłowstrętu psychicznego:
- restrykcyjna – w tym przypadku utrata masy ciała osiągana jest głównie przez dietę. Chorzy nadmiernie ograniczają ilość spożywanych kalorii, jak również mogą podejmować nadmierny wysiłek fizyczny. Ten typ anoreksji przebiega bez nawracających epizodów objadania się oraz zastosowania metod przeczyszczających w przeciągu 3 miesięcy (PZWL Psychodieteyka; 2022)
- przeczyszczająca – związana jest z ograniczaniem treści pokarmowej z występowaniem w okresie ostatnich 3 miesięcy epizodów objadania się oraz podejmowania metod oczyszczających tj. prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków moczopędnych, wlewów czyszczących (PZWL Psychodietetyka; 2022).
Bardzo łatwo ten typ anoreksji pomylić z bulimią. W tym przypadku jednak chory ograniczając treści pokarmowe głodzi swój organizm, a ten w odpowiedzi na to zachowanie upomina się o energię.
Bulimia Nervosa (żarłoczność psychiczna)
Nazwa pochodzi z języka greckiego od słów limos (głód) i bous (byk) postrzegana jako żarłoczność psychiczna definiowana wilczym lub byczym głodem. Bulimia Nervosa jest drugim obok anoreksji zaburzeniem odżywiania. Charakteryzuje się napadami objadania, po których występują kompensacyjne zachowania tj. prowokowanie wymiotów, stosowanie głodówek, użycie środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, intensywna aktywność fizyczna.
Cykliczne napady objadania się charakteryzują się 2 objawami:
- Jedzeniem w określonym czasie większej ilości jedzenia niż ktokolwiek mógłby spożyć w podobnej jednostce czasu np. w czasie 2h
- Poczuciem braku kontroli nad jedzeniem w trakcie epizodu objadania się
Napady objadania oraz zachowania kompensacyjne powinny występować przynajmniej raz w tygodniu w przeciągu 3 miesięcy (Warchała M., 2016).
To schorzenie cechuje się napadami objadania się, po których osoby chore stosują metody przeczyszczające, prowokują wymioty, zażywają leki moczopędne, bądź stosują diety głodówkowe oraz intensywne ćwiczenia fizyczne.
Jest to schorzenie przewlekłe, o tym samym podłożu co anorexa nervosa, przebiega z nawrotami i również dotyka częściej kobiet (PZWL Psychodietetka; 2022).
Często charakterystyczną cechą objadania się jest towarzyszący brak kontroli nad ilością jedzenia i wyrzuty sumienia zaraz po jedzeniu.
Wyróżniamy 2 typy bulimii:
- Typ oczyszający – polegający na prowokowaniu wymiotów przez chorego regularnie podczas trwania nawrotu choroby, stosowaniu leków moczopędnych, przeczyszczających lub lewatyw.
- Typ bez oczyszczenia – przy tym typie bulimii chory stosuje inne wzorce zachowań kompensacyjnych tj. intensywny wysiłek fizyczny, głodówki (PZWL Psychodietetyka)
Czynniki ogólne zaburzeń odżywiania:
- uwarunkowania kulturowo-społeczne – główną rolę tutaj odgrywa przedstawiany wizerunek ciała na portalach społecznościowych, który pokazuje idealna szczupłą sylwetkę jako drogę do szczęścia, większą wartość, sukces czy też zdrowie;
- cechy indywidualne jednostki tj. perfekcjonizm, samo krytyczność, wysokie wygórowane ambicje, niskie poczucie własnej wartości, chęć kontroli nad wszystkim;
- model rodziny- schemat wzorców osobowych nabytych od członków rodziny, brak ciepła rodzinnego, nieumiejętność radzenia sobie z konfliktami, duży nacisk ze strony rodziny na kontrole nad masa ciała dziecka, brak przestrzeni, nadopiekuńczość ze strony rodziny, życie w tzw. ”świeczniku”;
- brak akceptacji ze strony rówieśników;
- emocje i nastroje – nie zrozumienie własnych emocji, nie umiejętność ich regulowania, stany depresyjne, zmiany nastrojów, nienawiść do samego siebie;
- doświadczenie trudnych sytuacji tj. molestowanie seksualne, rozwód rodziców; (Wójciak R. 2009) (Gaber K, Kuk B; 2023)
Rola mediów społecznościowych w kształtowaniu wizerunku ciała
Media społecznościowe w dzisiejszych czasach odgrywają bardzo ważna role. Nieuniknionym faktem jest to, że zmieniły istotę życia ludzkiego. Bawią, uczą ale także krzywdzą. Są źródłem nie tylko informacji, ale także w pewien sposób pomagają w promowaniu swojej osoby poprzez pokazywanie ujęć ze swojego życia. Niestety jest to dosyć istotny czynnik wpływający na psychikę ludzką, zwłaszcza dziewczyn w wieku nastoletnim (Gaber K., Kuk G. 2022)
Jedną z najpopularniejszych platform, gdzie umieszczane zostają zdjęcia jest Instagram. Zamieszczane na nim posty w postaci zdjęć poddane są ciagłej nagonce odnośnie ilości polubień czy komentarzy, dla której obecnie młodzież jest w stanie zrobić wszystko. (Andrzejewski A.; 2018)
Obecna moda i trendy zmieniają postrzeganie człowieka i jego zachowanie, w szczególności do ciała, sposobu odżywiania czy wprowadzenia aktywności fizycznej. Na przestrzeni lat zauważalna jest diametralna różnica. Piętnowana jest aktualnie moda na piękno, wdzięk, codzienną aktywność fizyczną i operacje plastyczne, których efekt odbija się na psychice widzów. Osoby podążające za tymi trendami pomijają istotny fakt, że życie pokazane na ekranie odbiega od rzeczywistości. W mediach aktualnie pożądana jest atrakcyjność i wyidealizowana aparycja. Te czynniki manipulują ludźmi, powodują to że społeczeństwo zaczyna podporządkowywać swoje życie pod trend. Dążąc do idealnej sylwetki i perfekcji zaciera się granica między zdrowiem i przyjemnością a wpadaniem w chorobę z którą ciężko sobie poradzić (Gaber K., Kuk G. 2023).
Z mediów społecznościowych kobiety dowiadują się o usterkach w swoim ciele. Dostają jasny przekaz, że każde działanie jakie podejmują musi być w kierunku przedłużenia piękna. Patrząc na wyidealizowane sylwetki w świecie mediów, chcą dążyć do tego samego (Strzelecki W. i.in., 2007).
Wizerunek ciała kobiety w mediach społecznościowych
Wizerunek kobiety wykazuje dużą zmienność na przestrzeni lat. Kiedyś “piękno kobiety” definiowane było jako płodność i zdrowie. Pierwotne symbole płodności, jak na przykład „Kobieta o wydatnym łonie”, znaleziona w Tell Atrib w Egipcie. Ukazywały kobiece ciało z widoczną tkanką tłuszczową. Idąc dalej w głąb historii natrafiamy na kobiety o “rubensowskich kształtach”, czyli postawa kształtna, bujna z krągłościami (Strzelecki W. i.in., 2007).
Zauważalne też jest to, że pięknem była natura. Idąc dalej ścieżka historii natrafiamy na lata 80, w których pojawiła się lalka Barbie. Zapoczątkowało to fenomen na rozmiar 0, zdominował on nie tylko samoocenę u kobiet, ale także zmienił pogląd na własne ciało u dziewczynek. Problem ciągnie się do obecnych czasów. (Zakrzewska E. 2002).
Odnosząc się do prezentacji symboli seksu wszech czasów ciało kobiety wygląda naturalnie. Jedne z czołowych miejsc w rankingu kanonu piękna w świecie zajmują Catherine Deneuve, Brigitte Bardot czy Marylin Monroe. Są one jednak bardzo odległe od obecnego postrzegania piękna w ciele kobiety. W dzisiejszych czasach wyznacznikiem piękna jest szczupła sylwetka, która jest niedojrzała cieleśnie (Strzelecki W. i.in., 2007).
***
Wizerunek kobiety także zostawał poddawany wielu stereotypom tj. kobieta-pani domu, kobieta-matka, kobieta-kucharka, kobieta- uwodzicielka. W mediach społecznościowych, reklamach, filmach zauważamy wciąż motyw kobiety, zależnie od treści przekazu jest przyznawana jej etykieta. Jednak odnosząc się do współczesnych mediów ciało kobiety wykorzystywane jest do celów marketingowych. Twórcy reklam zwracają największą uwagę na wygląd kobiety. Patrzą przez pryzmat zrobienia jak najlepszej reklamy dzięki szczupłej sylwetce, gładkiej cerze, najlepszym ubraniom. Tym samym zabierają naturalność ciała. Biorąc pod uwagę reklamę kosmetyków, mających działanie hamujące procesy starzenia. Producenci przysłaniają naturalny cykl dojrzewania organizmu. W reklamach tego typu występują kobiety, które przedstawiają to, że kobieta powinna dążyć do hamowania przemijającego piękna. Obsesją kobiety przez takie reklamy jest właśnie jej wizerunek ciała (Strzelecki W. i.in., 2007).
W mediach społecznościowych wizerunek ciała kobiety traktowany jest przedmiotowo jako hostessa, ozdoba czy bodziec przykuwający uwagę szczególnie u mężczyzn (np. reklamy samochodów). W ciągłej obsesji odnośnie wyglądu i piętnowaniem pięknej nieskazitelnej postaci na ekranie więzieniem dla kobiety staje się jej własne ciało.
Podsumowanie
Wizerunek ciała na przestrzeni lat bardzo zmienił swoje znaczenie. Obecnie jest to okular przez który ludzie zaczynają postrzegać drugiego człowieka. Pokazywane trendy w internecie zmierzają tylko do tego aby dbać o wygląd i ciągle go kontrolować. Prowadzą one do rozwoju zaburzeń odżywiania. Napędzają one schorzenia tj. anoreksję, w której człowieka ogranicza racje żywieniowe oraz bulimie, w której po epizodzie objadania się wyróżnić można zachowania kompensacyjne m.in stosowanie środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów. Obydwa te problemy powstają w wyniku braku akceptacji siebie i swojego ciała oraz zaniżonej samooceny.
***
Media społecznościowe w tej sytuacji odgrywają kluczową rolę pokazując wyidealizowany wygląd człowieka, w którym nie ma miejsca na zmarszczki czy tkankę tłuszczową. Tak naprawdę społeczeństwo nie zdaje sobie sprawy, jak istotne jest zaakceptowanie siebie i polubienie swojego życia takiego jakie jest. Nie jest ważny trend czy rozmiar spodni. Istotne jest zdrowie, o którym większość zapomina zaczynając restrykcyjne diety, które prowadzą do poważnych schorzeń. Dbanie o wygląd, wprowadzenie diety czy aktywności fizycznej bądź podążanie za modą nie jest czymś złym. Należy pamiętać jednak o umiarze i tym, aby nie zatracić się w błędnym kole odchudzania i perfekcyjnym życiu w internecie.
BIBLIOGRAFIA
- Andrzejewski A. (2018) Kompulsywne nadużywanie mediów społecznościowych a ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania na przykładzie Instagram
- Babicka-Wirkus A. (2011). Oblicza kobiecości w perspektywie postaw wobec ciała przejawianych przez nastolatki. „Refleksje”. Nr 5
- Gaber K. Kuk B. (2023)“Kiedy cierpisz na zaburzenia odżywiania”; 19-21, 39-40
- Nitsch K., Prajs E., Kurpisz J., Tyburski E., (2012): Body image and body image disorders. Theoretical approach towards psychopathological features. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, ISSN 1644-6313, e-ISSN 2451-0645
- PZWL Psychodietetyka (2022), Ziora K.; rozdział “Jadłowstręt i bulimia psychiczna” 464, 477, 478
- Strzelecki W. , M. Cybulski, M.Strzelecka,A. Dolczewska-Samela (2007) Zmiana wizerunku medialnego kobiety zaburzenia odżywiania we współczesnym świecie; Nowiny Lekarskie 2007, 76,2,173-181
- Warchała M. Zakład Zdrowia i Medycyny Społecznej GUMed (2016) “Cywilizacja zdrowia”; 126,127
- Wójciak R.W.; (2009) Zaburzenia odżywiania
- Zakrzewska E. (2002) Rola Mediów w kształtowaniu wizerunku kobiet wizerunku kobiet w przekazach medialnych; Naukowy przegląd Dziennikarski Nr [1/2020]