Wpływ żywienia i składników odżywczych na płodność kobiet i mężczyzn

Niepłodności jest problemem, który dotyka zarówno kobiety jak i mężczyzn. Żywienie odgrywa kluczową rolę w zachowaniu zdrowia hormonalnego obojga partnerów.

Kluczowe aspekty diety w przypadku mężczyzn

Świadomość mężczyzn na temat tego, że to również oni mogą powodować problem z zajściem w ciążę partnerki wciąż jest niewielka. Niebagatelne znacznie ma tutaj tryb życia, poziom aktywności fizycznej oraz dobrze zbilansowana dieta. Sposób odżywiania ma ogromne znaczenie w przypadku męskiej płodności, a dokładniej jakość i ilość składników odżywczych obecnych w diecie.

Mężczyźni planujący powiększenie rodziny szczególnie powinni dbać o prawidłowe zbilansowanie diety. Mężczyźni często mają tendencje do nadmiernego spożywania tłuszczu w swojej diecie. Warto zwrócić uwagę i zmienić dietę, gdy podaż tego składnika przekracza zalecane normy. Spożycie tłuszczu (zwłaszcza nasyconych kwasów tłuszczowych) powyżej 30% dziennej podaży energii może powodować problemy z płodnością. 

• Uwagę należy zwrócić także na jakość kwasów tłuszczowych.
• Podaż izomerów trans wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i nasyconych kwasów tłuszczowych zwiększa ryzyko otyłości androidalnej, czyli otyłości brzusznej oraz negatywnie wpływa na jakość nasienia.
• Hipercholesterolemia wiąże się ze zwiększonymi zmianami morfologicznymi plemników, zmniejszeniem objętości spermy oraz ruchliwości plemników (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

Mężczyźni w wieku prokreacyjnym powinni wprowadzić do diety produkty z kwasem omega 3, gdyż działa on pozytywnie na jakość nasienia. Kwasy omega-3 EPA i DHA można znaleźć w rybach, owocach morza oraz algach morskich. Roślinnym źródłem jest natomiast olej lniany (należy jednak pamiętać, że ALA w małym stopniu przekształca się w EPA i DHA więc warto zadbać o inne źródła tych kwasów w diecie).

Innym ważnym składnikiem diety jest białko. Jego odpowiednia ilość i jakość będą odpowiadają za jakość nasienia. Wysokie spożycie białek odzwierzęcych w diecie wiąże się z niską jakością plemników, a zawarty w nich cholesterol negatywnie wpływa na układ rozrodczy (Ferramosca A., Zara V.:2022).

Kluczowe aspekty diety w przypadku kobiet

Na kobiecą płodność ma wpływ wiele czynników, takich jak: styl życia, aktywność fizyczna, uwarunkowania genetyczne, stosowanie używek i sposób odżywiania. Zbilansowana dieta często wspomagana suplementacją może wiele zdziałać w poprawie płodności kobiet.

Masa ciała to istotny czynnik wpływający na kobiecą płodność.

1. Zbyt niska masa ciała, czyli BMI <18,5 kg/m2 często nie stwarza ryzyka problemów z zajściem w ciążę, natomiast może powodować problemy z jej utrzymaniem i doprowadzić do poronień samoistnych. Może przyczynić się też do przedwczesnego porodu. Należy pamiętać, że niedożywienie matki często skutkuje niską masą urodzeniową dziecka i stwarza ryzyko potencjalnych wad wrodzonych w wyniku niedoborów pokarmowych.
2. Nadwaga i otyłość także przyczyniają się do obniżenia płodności. Powodować mogą mniej skuteczną owulację oraz większe ryzyko poronień. Tak ważne więc jest, aby dążyć do prawidłowej masy ciała, co zapewni optymalny profil hormonalny, zwiększając tym samym szansę na zapłodnienie (Hajduk M.:2012).

Właściwie zbilansowana dieta, bogata odpowiednio we wszystkie składniki odżywcze pozytywnie wpływa na płodność kobiet. Należy pamiętać, że w przypadku podaży białka najlepiej zastępować białko zwierzęce białkiem roślinnym – zmniejsza to ryzyko niepłodności u kobiet. 

Odpowiedni dobór kwasów tłuszczowych także jest istotny. Wysokie spożycie kwasów tłuszczowych trans ma niekorzystny wpływ na płodność. Istotnymi kwasami tłuszczowymi są omega-3. Mają one wiele właściwości pomagających w płodności, m.in. korzystnie wpływają na proces zapłodnienia i podtrzymania ciąży, zmniejszają ryzyko przedwczesnego porodu (Ostrowska L., Karecka U.:2017).

Istotny wpływ mają także węglowodany. Wyższe spożycie węglowodanów i produktów o wysokim indeksie glikemicznym może powodować problemy z zajściem w ciążę. Dieta bogata w błonnik oraz produkty o niskim indeksie glikemicznym korzystnie wpływa na płodność kobiet (Ostrowska L., Karecka U.:2017).

Witaminy i składniki mineralne wpływające na płodność

Negatywny wpływ na płodność powoduje stres oksydacyjny. Jest to stan zaburzenia równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników a ilością przeciwutleniaczy, które mogą je neutralizować w organizmie. Stres oksydacyjny może zmieniać skład i wpływać na jakość plemników, ale także zwiększać ryzyko poronień. Szacuje się, że niekorzystny wpływ stresu oksydacyjnego jest przyczyną aż 30-80% przypadków męskiej niepłodności (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

W przypadku kobiet negatywny wpływ stresu oksydacyjnego przyczynia się do pogorszenia jakości oocytów, ale także może powodować wiele chorób oddziałujących na płodność.

Witaminy przeciwutleniające, takie jak: witamina A, E i C u mężczyzn biorą udział w antyoksydacyjnej ochronie nasienia. Zwiększone spożycie tych antyoksydantów pozytywnie wpływa na ruchliwość oraz ilość prawidłowych morfologicznie plemników. 

U kobiet natomiast pozytywnie oddziałują na owulację, wspomagają zdrowie jajników oraz poprawiają funkcjonowanie układu rozrodczego.

Witamina E dla płodności

Witamina E jest ważnym antyoksydantem. Chroni ona plemniki, zapobiegając negatywnym zmianom morfologicznym oraz działa korzystnie na ruchliwość plemników. 

U kobiet bierze udział w procesach rozrodczych, jej zbyt niskie stężenie może skutkować problemami z owulacją (Ostrowska L., Karecka U.: 2017).

Zalecenia dotyczące spożycia witaminy E należy stosować ostrożnie, gdyż suplementacja powyżej 800 jm./dzień zwiększa ryzyko raka prostaty u mężczyzn, a powyżej 400 jm./dzień zwiększa ryzyko powikłań sercowych. Najbardziej korzystna jest podaż tej witaminy z produktów spożywczych. Należy pamiętać, że zapotrzebowanie na witaminę E jest indywidualne dla każdego, zależy od składu ciała, czynników genetycznych oraz spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

Witamina D dla płodności

Witamina D działa pozytywnie na ruchliwość plemników. Podaż witaminy D jest bardzo ważna, dlatego że u mężczyzn w wieku prokreacyjnym wykazano spore niedobory tej witaminy (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

U kobiet receptory witaminy D można znaleźć w łożysku i jajnikach. Stężenie tej witaminy może być niższe w przypadku zespołu policystycznych jajników. Niedobór może skutkować zmniejszoną rezerwą jajnikową u kobiet w późnym wieku rozrodczym. Rekomenduje się, aby kobiety starające się o dziecko suplemetowały 2000 IU witaminy D na dobę (Ostrowska L., Karecka U.: 2017).

Witamina C dla płodności

Witamina C redukuje wolne rodniki, odgrywa istotną rolę jako przeciwutleniacz w plazmie nasienia.

Zdecydowanie pozytywnie wpływa na ruchliwość plemników i jakość nasienia. Wykazuje także pozytywny działanie na nasienie u osób palących (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

U kobiet witamina C jest istotnym składnikiem pomagającym w procesie owulacji oraz wzroście pęcherzyka Graafa. 

Kwas foliowy dla płodności

Kwas foliowy korzystnie wpływa na spermatogenezę, oraz odgrywa ważną rolę w syntezie białek i DNA. Wraz z cynkiem powoduje zwiększenie stężenia plemników (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

U kobiet kwas foliowy wpływa na obniżenie stężenia homocysteiny we krwi oraz działa zapobiegawczo przeciwko uszkodzeniu cewy nerwowej u płodu i innych wad płodowych. Zaleca się aby kobiety przyjmowały ok.400 ug kwasu foliowego na dobę (Ostrowska L., Karecka U.: 2017).

Żelazo dla płodności

Niedobór żelaza może powodować problemy w produkcji plemników i jakości nasienia. Należy jednak uważać z jego suplementacją, gdyż nadmiar żelaza ma działanie cytotoksyczne i działa niekorzystnie na proces powstawania i dojrzewania plemników. 

U kobiet często występuje niedobór tego składnika, głównie przez obfite krwawienia w trakcie miesiączki. Żelazo jest ważnym pierwiastkiem, a jego niedobór może skutkować problemami z zajściem i utrzymaniem ciąży. Nadmiar żelaza może niekorzystnie wpływać na zdrowie, rekomenduje się spożycie 18 mg na dobę, a w trakcie ciąży 26-27 mg na dobę.

Należy pamiętać, że żelazo hemowe, czyli takie pochodzenia zwierzęcego, przyswajają się znacznie lepiej niż te niehemowe, czyli pochodzenia roślinnego. Przed rozpoczęciem suplementacji należy wykonać badania morfologiczne krwi i skonsultować się z lekarzem i dietetykiem.

Cynk dla płodności

Cynk jest składnikiem przeciwutleniającym, pomaga w procesie powstawania spermy, poprawia funkcje oraz żywotność plemników. Niedobór cynku może powodować hipogonadyzm, czyli zmniejszone wydzielanie hormonów płciowych. Zapotrzebowanie na cynk u mężczyzn zwiększa się przy wysokiej aktywności seksualnej (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

U kobiet jest niezbędny w prawidłowym procesie owulacji i cyklu menstruacyjnym. Charakteryzuje się działaniem antyoksydacyjnym, dlatego hamuje powstawanie reaktywnych form tlenu (Ostrowska L., Karecka U.: 2017).

Warto pamiętać, że bardziej przyswajalną formą cynku jest ta pochodząca z produktów odzwierzęcych.

Produkty bogate w cynk:

Selen dla płodności

Selen wykazuje działanie ochronne na nasienie, poprawia ruchliwość plemników.

U kobiet odgrywa istotną rolę w zdrowiu jajników i ogólnego procesu reprodukcyjnego.

Produkty bogate w selen:

Kadm

Szczególną uwagę należy zwrócić na stężenie kadmu, czyli pierwiastka metali ciężkich. Nawet w bardzo małych ilościach wykazuje toksyczne działanie, m.in. uszkadza narządy, powoduje nowotwory oraz działa niekorzystnie na zdolności prokreacyjne. Źródłem kadmu jest dym tytoniowy, ale także może się znaleźć w produktach zbożowych, owocach morza, warzywach liściastych i roślinach bulwiastych skażonych tym pierwiastkiem (Wiktorowicz K., i.in: 2019).

Podsumowanie

Dieta w istotny sposób wpływa na płodność zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Bardzo ważne jest zatem, aby była ona dobrze zbilansowana. Należy wybierać roślinne źródła białek zamiast zwierzęcych, pilnować jakości spożywanych kwasów tłuszczowych oraz unikać wysoko przetworzonych produktów spożywczych. Istotnym aspektem wpływającym na płodność jest także masa ciała.

Negatywny wpływ na płodność powoduje stres oksydacyjny. Może on zmieniać skład i wpływać na jakość plemników, a także pogarszać jakość oocytów i powodować wiele chorób oddziałujących na płodność. Wiele witamin i składników mineralnych wspomaga pracę układu rozrodczego i korzystnie wpływa na płodność, m.in. witamina E, C, D, B9, żelazo, cynk i selen.

BIBLIOGRAFIA:

1. Ferramosca A., Zara V. (2022): Diet and Male Fertility: The Impact of Nutrients and Antioxidants on Sperm Energetic Metabolism, [w]: International Journal of Molecular Sciences, tom 23, nr 5; 
2. Hajduk M. (2012): Wpływ masy ciała na płodność u kobiet, [w]: Endokr Otył Zab Przem Mat, tom 8, nr 3, s. 93–97;
3. Ostrowska L., Karecka U. (2017): Wpływ diety i aktywności fizycznej na płodność kobiet, [w]: Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, tom 23, nr 1, s. 51-56;
4. Przysławski J., Górna I. i.in. (2010): Rola wybranych składników pożywienia w profilaktyce niepłodności u kobiet, [w]: Bromat. Chem.Toksykol, nr 2, s. 138–144;
5. Rabijewski M., Maksym R. (2018): Possibilities of nutrition therapy of subfertility, [w]: Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, tom 35, nr 3