0

Blog Dietetyka Dietetyka kliniczna Reumatoidalne Zapalenie Stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów

Zaktualizowany w dniu Zamieść komentarz we wpisie Reumatoidalne zapalenie stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba zapalna atakującą przede wszystkim stawy. Choroba dotykać może również niektórych narządów. W krajach rozwiniętych na reumatoidalne zapalenie stawów cierpi ok. 1 na 100 osób. Choroba znacznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. W przypadku kobiet choroba najczęściej ujawnia się między 30. a 50. rokiem życia (może wystąpić zarówno wcześniej lub później). W przypadku mężczyzn częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem.

Przyczyny – Reumatoidalnego zapalenia stawów

Przyczyną choroby jest proces zapalny rozpoczynający się wewnątrz stawu.  Proces zapalny rozpoczyna się gdy dojdzie do stymulacji błony maziowej wyścielającej staw. W wyniku odpowiedzi zapalnej dochodzi do jej powiększania i niszczenia przylegających struktur (chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien). Skutkami takiego stanu rzeczy jest ból i obrzęk stawu dopiero w kolejnym etapie dochodzi do nieodwracalnego zniszczenia i utraty ruchomości stawu. Uszkodzenie chrząstki i innych struktur stawu przez proces zapalny sprzyja powstawaniu wtórnych zmian zwyrodnieniowych. 

Przyczyny RZS nie zostały do końca poznane. 

Czynniki sprzyjające powstawaniu choroby to:

  • czynniki genetyczne – Występowanie choroby u osoby blisko spokrewnionej zwiększa ryzyko wystąpienia choroby o 2–5 razy.  Jednocześnie wystąpienie choroby np. u rodzica nie świadczy o tym, że u dzieci się ona również rozwinie. 
  • Nieprawidłowości układu odpornościowego – dochodzi do nieprawidłowego rozpoznawania własnych tkanek jako „wroga” i produkowania przeciwciał mających na celu ich niszczenie; 
  • płeć – kobiety chorują około 3 razy częściej niż mężczyźni
  • zakażenie –  Odpowiedź zapalna może być inicjowana przez niektóre patogeny  (bakterie i wirusy)
  • palenie papierosów – zwiększa ryzyko zachorowania i powoduje jego cięższy przebieg
  • stres –silny stres może inicjować procesy prowadzące do rozwoju choroby.

Objawy Reumatoidalnego zapalenia stawów

Choroba rozwija się stopniowo. Na początku może nie dawać, żadnych  objawów skłaniających chorego do zastanowienia się nad swoim stanem zdrowia. Pierwsze objawy mogą przypominać grypę. Pojawia się gorączka, uczucie osłabienia i zmęczenia, dodatkowo pojawiają się bóle mięśni, utrata apetytu a także zmniejszenie masy ciała.

Choroba zaczyna atakować te same miejsca po obu stronach ciała. Początkowo są to drobne stawy rąk i stóp, a w miarę postępu choroby wiele innych stawów. 

Czasami początkiem choroby może być zapalenie jednego dużego stawu (np. kolanowego) albo wędrowanie choroby po wielu stawach.

Objawy zapalenia stawów to:

  1. Ból stawów  i sztywność  –  po obudzeniu się lub po okresie nieruszania stawem, gdy dochodzi do nagromadzenia płynu zapalnego i obrzęku tkanek; charakterystyczna jest sztywność poranna, która w RZS trwa zwykle ponad godzinę,
  2.  Obrzęk – jest wynikiem rozrostu błony maziowej tworzącej tzw. łuszczkę, może mu towarzyszyć wysięk spowodowany nadprodukcją płynu stawowego o charakterze zapalnym,
  3. tkliwość stawu na ucisk – charakterystyczny jest na przykład bolesny uścisk dłoni przy podawaniu ręki choremu na RZS,
  4. ograniczenie ruchomości – zajęty staw traci zdolność do wykonywania pełnego zakresu ruchów; a jeśli dojdzie do uszkodzenia struktur stawu w wyniku zapalenia i wtórnych zmian zwyrodnieniowych, upośledzenie funkcji stawu staje się nieodwracalne,
  5. deformacja stawów – jest konsekwencją długo trwającej choroby; (ryc. typowe deformacje stawów w RZS).
  • Objawy zapalne

– zapalenie stawowe,

– zapalenie kaletek maziowych,

  1. Objawy pozastawowe

– zmiany zapalne naczyń krwionośnych,

– powiększenie węzłów chłonnych,

– uszkodzenie nerwów obwodowych,

  1. Objawy pozastawowe narządowe

– zapalenie naczyń palców,

– zapalenie naczyń zaopatrujących nerwy,

– zmiany zapalne w obrębie oczu, serca, układu oddechowego

  1. Objawy nieswoiste

– stany podgorączkowe,

– przebarwienia/plamy na dłoniach,

– nadmierna potliwość

Zmiany pozastawowe

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą, która dotyka nie tylko stawy, ale również wiele narządów (zwłaszcza jeśli przebieg choroby się przedłuża).

Do częstych zmian powstających w wyniku rozwoju Reumatoidalnego zapalenia stawów można zaliczyć:  

  • Guzki reumatoidalne – zmiany podskórne. Nie wywołują dolegliwości bólowych. Zlokalizowane są w okolicach stawów rąk i miejscach narażonych na ucisk. 
  • Miażdżyca – Miażdżyca rozwija sie w wyniku nasilenia procesów zapalnych. Przyczynia się do rozwoju m.in. choroby niedokrwiennej serca. 
  • Płuca – Często w wyniku rozwoju choroby dochodzi m.in. do zapalenia opłucnej i śródmiąższowego zapalenia płuc; Pojawić się może suchy kaszel i ból w klatce piersiowej
  • Osteoporoza – sama choroba jak i leki, które są stosowane w jej leczeniu sprzyjają rozwojowi osteoporozy. ważne jest odpowiednio wczesne rozpoczęcie leczenia zmniejszającego ryzyko wystąpienia złamań kości.
  • Oczy –  w wyniku rozwoju choroby dochodzi do zapalenia spojówek. Charakterystyczne może być uczucie piasku pod powieką.
  • Nerwy – W wyniku rozwoju choroby może pojawić się tzw. zespół kanału nadgarstka; rzadkim, powikłaniem jest ucisk na rdzeń kręgowy spowodowany podwinięciem kręgów w odcinku szyjnym kręgosłupa – jego objawy to ból głowy, zaburzenia czucia (drętwienie, mrowienie, osłabienie czucia bólu) i osłabienie lub niedowład kończyn. Jest to stan wymagający pilnego kontaktu z lekarzem.
  • Nerki – zarówno sama choroba, jak i stosowane leki mogą uszkadzać nerki; ważne są regularne badania kontrolne funkcji nerek.
  • Zaburzenia hematologiczne – w przebiegu długotrwałej choroby często występuje umiarkowana niedokrwistość (anemia), a także nieprawidłowa liczba białych krwinek. Dla zaostrzeń choroby charakterystyczne jest zwiększenie liczby płytek krwi. Częściej występuje powiększenie węzłów chłonnych i śledziony. RZS zwiększa podatność na zakażenia oraz ryzyko rozwoju chłoniaków.

Rozpoznanie i Leczenie Reumatoidalnego zapalenia stawów

Nieleczona choroba prowadzi najczęściej do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, a także do uszkodzenia wielu narządów i przedwczesnego zgonu. Wczesne zastosowanie skutecznego leczenia hamuje postęp choroby, zapobiega jej powikłaniom i umożliwia normalne funkcjonowanie.

Poza leczeniem farmakologicznym, rehabilitacją i innymi metodami terapeutycznymi, do których zalicza się między innymi krioterapię, masaże i światłolecznictwo, istotna jest również modyfikacja diety.

Badania laboratoryjne pozwalające rozpoznać Reumatoidalne zapalenie stawów

  • RF (czynnik reumatoidalny) stwierdza się u 70–80% chorych; RF wykrywa się jednak również u zdrowych osób oraz w innych chorobach reumatycznych.
  • Anty-CCP (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi) – ich zaletą jest to, że występują niemal wyłącznie w RZS; mogą pojawić się wcześniej niż objawy choroby.
    Duże miano RF i anty-CCP wskazuje na ciężką postać choroby, z szybką destrukcją stawów i wystąpieniem zmian pozastawowych.
  • Podwyższone wskaźniki zapalne, np. OB, CRP, oraz zmiany w morfologii krwi – służą m.in. do oceny aktywności choroby.

Badania obrazowe

Najczęściej wykonywanym badaniem obrazowym jest zdjęcie radiologiczne (RTG) rąk i stóp oraz ewentualnie innych zajętych stawów. Typowe zmiany radiologiczne to: 

– obrzęk tkanek miękkich 

– zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, 

– obecność ubytków kostnych, 

– zwężenie szpar stawowych, 

– zniekształcenie stawów.

Rezonans magnetyczny i ultrasonografia, mogą wykazać zmiany zapalne wcześniej niż RTG.

Leczenie Niefarmakologiczne

U wszystkich chorych oprócz stosowania leków bardzo ważne są:

  • wsparcie psychiczne – pamiętaj, że choroba, która często wiąże się z bólem i niesprawnością, może również wywoływać frustrację, poczucie uzależnienia od innych, a nawet depresję.
  • odpoczynek – zmęczenie jest częstym objawem. Krótkie drzemki w ciągu dnia pomogą Ci odzyskać energię i dadzą ulgę chorym stawom
  • ćwiczenia – chorzy na często rezygnują z jakiejkolwiek aktywności fizycznej, co prowadzi do:
  1. zmniejszenia ruchomości stawów, 
  2. przykurczów 
  3. osłabienia siły mięśniowej; 
  • regularna aktywność fizyczna zapobiega niekorzystnym zmianom w stawach, a nawet je odwraca; wskazane są ćwiczenia zwiększające zakres ruchu i wzmacniające mięśnie (pomogą zachować ruchomość i stabilność stawów) oraz ćwiczenia poprawiające ogólną wydolność (np. chodzenie, pływanie, jazda na rowerze); 
  • program ćwiczeń powinien być opracowany przez rehabilitanta i dopasowany indywidualnie do każdego pacjenta, zależnie od stopnia zaawansowania choroby, kondycji danej osoby i współistniejących chorób
  • Od ćwiczeń fizycznych należy się wstrzymać w trakcie zaostrzenia objawów choroby;
  • fizykoterapia – różne techniki, takie jak krioterapia, ultradźwięki, masaże i balneoterapia, pomagają zmniejszyć ból i zapalenie stawów oraz rozluźnić układ mięśniowy; ich zastosowanie wymaga dokładnej oceny stanu zdrowia i rozważenia ewentualnych przeciwwskazań
  • zaopatrzenie ortopedyczne pomaga odciążyć chore stawy i poradzić sobie z niesprawnością – należą do niego laski, kule, chodziki, fotele inwalidzkie pomagające w poruszaniu się, stabilizatory na ręce, kolana i stawy skokowe (tzw. ortezy) pomagające utrzymać prawidłowe położenie stawów, wkładki ortopedyczne do butów poprawiające budowę stopy i odciążające stawy nośne przy chodzeniu
  • dostosowanie otoczenia do niesprawności, np. specjalnie dostosowane sprzęty kuchenne, meble, uchwyty pomagające przy wstawaniu, przystosowany samochód – pomogą wykonywać czynności życia codziennego
  • odpowiednia dieta – chodzi tu o utrzymanie prawidłowej masy ciała; unikaj zarówno nadwagi i otyłości (które zwiększają obciążenie stawów oraz przyspieszają rozwój miażdżycy), jak i niedożywienia (które osłabia organizm i prowadzi do zaników mięśni); ważne jest również dostarczenie kościom odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D, gdyż RZS znacznie przyspiesza rozwój osteoporozy
  • zaprzestanie palenia, które zwiększa ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu choroby.

Leczenie Miejscowe

Leczenie miejscowe reumatoidalnego zapalenia stawów dotyczy bezpośrednio zajętego stawu.

Wykonuje się:

  • punkcję stawu w celu odbarczenia go z nagromadzonego płynu zapalnego i podania do wnętrza leków przeciwzapalnych (steroidów)
  • zabiegi usuwające zmienioną błonę maziową 
  • zabiegi korekcyjno-rekonstrukcyjne,
  • endoprotezowanie, czyli zastępowanie zniszczonego stawu sztuczną protezą
  • artrodezę – całkowite usztywnienie stawu, dzięki czemu eliminuje się ból

Dieta 

Alergia pokarmowa

U osób z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów zaobserwowano zwiększoną produkcję immunoglobulin IgE, IgG, IgM oraz IgA, skierowanych na substancje występujące między innymi w mleku, pszenicy, kukurydzy oraz drobiu. Podwyższona reakcja immunologiczna została zaobserwowana w przypadku spożycia glutenu.  Można wiec wnioskować, ze istnieje pewne ryzyko zaostrzenia objawów choroby wynikające z ekspozycji na określone substancje alergizujące.

Mikrobita jelitowa

Coraz więcej badań sugeruje występowanie zależności pomiędzy mikrobiotom, a rozwojem reumatoidalnego zapalenia stawów. Zostało udowodnione, że zmiany zachodzace w mikrobiocie jelitowej mogą być potencjalnym czynnikiem inicjującym powstawanie chorób autoimmunologicznych (W tym reumatoidalne zapalenie stawów). W przypadku dysbiozy dochodzi do zmian w obrębie nabłonka oraz zwiększenia przepuszczalności błon śluzowych. Fragmenty drobnoustrojów docierają do krwiobiegu zapoczątkowując odpowiedź immunologiczną.

Histamina

Liczne badania potwierdziły, że procesowi zapalnemu współtowarzyszy podwyższone stężenie histaminy.

Stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny może przyczyniać się do stymulacji procesu zapalnego stawów. Znaczne ilości granulocytów obojętnochłonnych i wolnych rodników tlenowych zaburzają równowagę antyoksydacyjną, przyczyniając się jednocześnie do niszczenia elementów strukturalnych stawów.

Nienasycone kwasy tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe Omega -3 maja naukowo udowodnione działanie przeciwzapalne. Spożywanie ich w odpowiedniej ilości redukuje stan zapalny. Kwasy tłuszczowe EPA i DHA wpływają na produkcję cytokin prozapalnych: IL-1α, IL-1β oraz TNF. Źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są przede wszystkim: 

* tłuste ryby morskie (np. łosoś), 

* olej lniany, 

* migdały i orzechy włoskie.

Oliwa z oliwek obfituje w kwasy tłuszczowe jednonienasycone, które mają zdolność hamowania produkcji niektórych cytokin prozapalnych.

Kwas gammalinolenowy, obecny w oleju z wiesiołka, również posiada zdolność redukowania stanów zapalnych w zajętych chorobowo stawach.

WAŻNE!!! Niewłaściwy stosunek kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Jak również nadmiar kwasów tłuszczowych omega – 6 hamuje korzystne działanie kwasów omega-3.

Nasycone kwasy tłuszczowe oraz kwasy tłuszczowe trans

Kwasy tłuszczowe nasycone oraz kwasy tłuszczowe trans w przeciwieństwie do kwasów tłuszczowych nienasyconych wykazują działanie prozapalne. Oznacza to, że nadmierne ich spożycie może nasilać objawy choroby.

Witamina D

Na niedobór witaminy D cierpi niemal 90% społeczeństwa w tym znaczny niedobór zaobserwowano wśród osób zmagających sie z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów. Witamina D  odgrywa istotną rolę w przypadku namnażania, różnicowania i prawidłowego funkcjonowania komórek układu immunologicznego. Stad też jej niedobór może wpływać na nasilenie rozwoju chorób autoimmunologicznych. Dodatkowo Witamina D wpływa na regulację wapnia w kościach.

Kolagen

Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania oraz regeneracji zmienionych chorobowo chrząstek i stawów. Hamuje aktywność enzymów prozapalnych.

Przyprawy

Zaleca się stosowanie przypraw wykazujących działanie przeciwzapalne: 

* imbir, 

* kurkuma, 

* goździki. 

Korzystne jest również spożywanie cebuli i czosnku ze względu na obecność związków siarki, które ograniczają produkcję hormonów prozapalnych, dzięki czemu zmniejszają odczyn zapalny. Zastosowanie mają również bazylia, tymianek, chrzan, mięta, szałwia.

Płyny

Osoby cierpiące na Reumatoidalne zapalenie stawów powinny pic wodę niegazowana bez dodatków smakowych. Dobrym wyborem jest również zielona herbata, będąca doskonałym źródłem antyoksydantów oraz wykazująca działanie przeciwzapalne.

Należy unikać kawy i mocnej herbaty (ograniczają zdolność wykorzystania białka przez organizm, wiążą żelazo, zmniejszają ilość magnezu i wapnia w organizmie) oraz napojów bogatych w fosforany (zaburzają przemianę witaminy D oraz wykorzystanie wapnia przez organizm).