Kwas foliowy to nie tylko suplement diety. To także składnik obecny w żywności, który jest potrzebny zarówno kobietom jak i mężczyznom dla prawidłowego funkcjonowania i zdrowia organizmu. U kobiet kwas foliowy odgrywa bardzo istotną rolę zarówno przed ciążą jak i w jej trakcie oraz podczas karmienia piersią. Właściwa podaż kwasu foliowego wpływa na prawidłowy rozwój oraz wzrost płodu i noworodka, a także pozytywnie wpływa na zdrowie matki.
Co to jest kwas foliowy?
Kwas foliowy, to inaczej witamina B9. Procesy związane z przemianą folianów zawartych w żywności lub pochodzących z suplementów diety wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układów i narządów ciała człowieka. Kwas foliowy szczególną rolę odgrywa w układzie krwiotwórczym, sercowo-naczyniowym oraz nerwowym. Swoją kluczową funkcję odgrywa w wytwarzaniu kwasów nukleinowych, które są niezbędne do prawidłowego podziału komórek rosnącego płodu, a także w wytwarzaniu krwi matki oraz dziecka.
Jak długo przyjmować suplementację kwasu foliowego?
Przyjmowanie kwasu foliowego zalecane jest podczas planowania ciąży, w jej trakcie oraz podczas karmienia piersią. Zaleca się także suplementację kobietom w wieku rozrodczym, ze względu na pozytywny wpływ kwasu foliowego na prawidłowy cykl miesiączkowy, ale także przez wiele nieplanowanych ciąż. Najistotniejsza jest suplementacja w trakcie I trymestru ciąży, ponieważ to wtedy kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w rozwoju cewy nerwowej płodu. Natomiast nie należy rezygnować z suplementacji w kolejnych trymestrach ciąży z uwagi na korzystny wpływ kwasu foliowego na rozwój płodu oraz zdrowie matki w trakcie ciąży.
Rekomendacje dotyczące przyjmowania przez kobiety kwasu foliowego według Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (2017 r.)
- Dieta każdej kobiety w wieku rozrodczym powinna zawierać produkty bogate w foliany. Wśród takich produktów znajdziemy: sałatę, szpinak, kapustę, brokuły, zboża pełnoziarniste, wątróbkę, jaja, orzechy i sery, jak również żywność fortyfikowaną.
- Kobiety planujące ciążę powinny stosować dodatkową suplementację folianami przez okres co najmniej 12 tygodni przed koncepcją.
- Kobiety powinny kontynuować suplementację folianami przez cały okres ciąży oraz okres połogu i karmienia piersią. W suplementacji należy brać pod uwagę preparaty o udokumentowanym składzie i działaniu.
- Rekomendowaną suplementacją u kobiet z grupy niskiego ryzyka występowania wad płodu i powikłań ciąży są foliany w dawce 0,4 mg/dobę.
- U kobiet z grupy podwyższonego ryzyka występowania wad płodu i powikłań ciąży są foliany w dawce 0,4 mg/dobę powiększone o kolejne 0,4 mg, najlepiej w formie aktywnych folianów. Zaleca się suplementację preparatami wzbogaconymi dodatkowo o witaminę B12.
- Rekomendowaną suplementacją u kobiet z grupy wysokiego ryzyka występowania wad płodu i powikłań ciąży, w okresie przedkoncepcyjnym i w I trymestrze ciąży są foliany w dawce 5 mg/dobę z uwzględnieniem aktywnych form folianów oraz witamina B12. Dawkę folianów należy zmniejszyć do 0,8 mg/dobę w kolejnych trymestrach ciąży oraz w okresie laktacji.
Zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy przed i w trakcie ciąży
W wyjątkowych sytuacjach kobiety mogą przyjmować wyższą dawkę kwasu foliowego, ustaloną z lekarzem, ginekologiem.
Zwiększona dawka zalecana jest w przypadku:
- występowania otyłości (BMI>30),
- występowania niedokrwistości megaloblastycznej (podwyższonej wartości MCV),
- hiperhomocysteinemii (zwiększonego stężenia homocysteiny we krwi) spowodowanej mutacją w genie MTHFR,
- przy wcześniejszym stosowaniu doustnej antykoncepcji hormonalnej,
- przyjmowaniu leków przeciwpadaczkowych,
- paleniu papierosów.
Jaką formę kwasu foliowego przyjmować?
Według najnowszych rekomendacji u kobiet w ciąży oraz podczas laktacji zaleca się suplementację 800 ug 5-MTHF/dzień. 5-MTHF to naturalna forma, stanowiąca ponad 98% folianów w organizmie. Kwas foliowy (kwas pteroilomonoglutaminowy) jest formą występującą we wzbogaconej żywności i suplementach diety. Forma ta jest nieaktywna w organizmie człowieka, ale stanowi prekursor substancji bioaktywnej- 5-MTHF, która powstaje przy udziale reduktazy metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR).
Aby móc przyjmować aktywną formę folianów, musi zajść ich prawidłowa przemiana metaboliczna, a do tego potrzebna jest m.in. witamina B12. Przy jej niedoborze może wystąpić niedokrwistość megaloblastyczna, a w takim przypadku nie dochodzi do przemiany 5-MTHF. Można wtedy zaobserwować zaburzenia syntezy DNA i syntezy czerwonych krwinek.
Według Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dawka 1,0 mg kwasu foliowego dziennie jest optymalna dla wszystkich kobiet w ciąży. Na to składa się spożycie 0,2 mg kwasu foliowego w diecie oraz suplementacja 0,8 mg kwasu foliowego dziennie.
Źródła folianów w diecie
Część zapotrzebowania kwasu foliowego, ok. 0,15 – 0,20 mg można dostarczyć z dietą.
Dobrymi źródłami folianów w diecie są:
- warzywa strączkowe (soja, fasola, groch, bób, fasolka szparagowa, groszek zielony i kiełki tych warzyw),
- zielone warzywa liściaste (szpinak, brukselka, jarmuż, brokuły, kapusta, sałata),
- inne warzywa (korzeń i natka pietruszki, buraki, szczypiorek, awokado, szparagi),
- zboża (zarodki i otręby pszenne, płatki owsiane),
- orzechy (ziemne, włoskie, laskowe), migdały, nasiona sezamu i słonecznika, pestki dyni,
- jaja (żółtka),
- produkty wzbogacane, np. soki owocowe, płatki śniadaniowe.
Najkorzystniej jest jeść warzywa surowe, ponieważ kwas foliowy w wysokiej temperaturze, czyli np. podczas gotowania, łatwo ulega rozkładowi i dochodzi do strat tej witaminy w żywności.
Korzystny wpływ suplementacji kwasem foliowym
Suplementacja kwasem foliowym wpływa na prawidłowy rozwój zarodka i płodu. Zmniejsza częstotliwość występowania wad serca, układu moczowego, defektu kończyn, rozszczepu wargi i podniebienia oraz stanu przedrzucawkowego. Zabezpiecza także przed przedwczesnym porodem, zmniejsza ryzyko małej masy urodzeniowej dziecka, opóźnień mowy oraz autyzmu.
Nadmiar i niedobór kwasu foliowego
Stosowanie zbyt dużych dawek kwasu foliowego może powodować wzrost ryzyka uszkodzenia wczesnej ciąży. Może również zwiększać ryzyko rozwoju otyłości, insulinooporności i cukrzycy typu 2 w późniejszym życiu potomstwa.
Niedostateczna podaż folianów wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu oraz rozszczepu wargi i podniebienia. Wady cewy nerwowej objawiają się bezmózgowiem, małomózgowiem, rozszczepem kręgosłupa lub przepuklinami układu nerwowego. Prowadzą do kalectwa, m.in. paraliżu nóg, zaburzeń czynności pęcherza moczowego i odbytu, padaczki, upośledzenia umysłowego i wodogłowia. W skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do śmierci. Zaburzony metabolizm folianów może prowadzić do hiperhomocysteinemii oraz powikłań w ciąży takich jak: poronienia, zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu oraz stan przedrzucawkowy.
U ciężarnej kobiety niedobór kwasu foliowego może prowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej spowodowanej nieprawidłowym i dłuższym dojrzewaniem krwinek czerwonych w szpiku kostnym, ponieważ synteza DNA zwalnia, a we krwi obwodowej pojawiają się niedojrzałe, jądrzaste erytrocyty.
Prawidłowe stężenie kwasu foliowego we krwi znajduje się w przedziale 6-20 ng/ml.
Podsumowanie
Suplementacja kwasem foliowym w ciąży jest kluczowa dla zdrowia matki i prawidłowego rozwoju dziecka. Wspomaga prawidłowy rozwój układu nerwowego, zmniejsza ryzyko wad wrodzonych oraz poprawia funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Regularne przyjmowanie kwasu foliowego zgodnie z zaleceniami lekarza stanowi ważny element prewencji i dbałości o zdrowie matki oraz dziecka.