Julia Bartkowiak Mikrobiota przewodu pokarmowego pełni kluczową funkcję w utrzymaniu homeostazy organizmu, stanowiąc główny filar zdrowia. Już od momentu narodzin właściwe formowanie się jej składu jest istotnym czynnikiem wpływającym na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Zmiany w składzie mikrobioty mogą prowadzić do rozwoju różnych chorób. Relacje między człowiekiem a jego jelitową mikrobiotą są bardzo skomplikowane, oparte na równowadze i tolerancji. Zaburzenia tej równowagi mogą prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych, takich jak nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego, a także do nowotworów, cukrzycy, alergii i otyłości. Skład mikrobioty jelitowej osób cierpiących na różne schorzenia, w tym IBS, znacząco różni się od mikroflory osób zdrowych (Dworzański T., i.in: 2018).
Probiotyk
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które w odpowiednich ilościach przynoszą korzyści zdrowotne. Zawierają głównie bakterie kwasu mlekowego i mogą zasiedlać różne środowiska, w tym organizm człowieka. Mogą składać się z pojedynczych szczepów bakterii kwasu mlekowego (takich jak Lactobacillus i Streptococcus), drożdży (takich jak Saccharomyces), kultur pleśni (takich jak Aspergillus) lub mieszanek bakterii kwasu mlekowego z wyselekcjonowanymi szczepami drożdży. Probiotyki korzystnie wpływają na czas pasażu jelitowego i wspomagają prawidłowy rozwój mikroflory jelitowej. Są one dodawane do różnych produktów spożywczych (Mojka K.,: 2014).
Aby produkt miał właściwości probiotyczne, musi zawierać odpowiednią ilość mikroorganizmów przez cały okres przydatności do spożycia.
Źródła probiotyków:
- żywność prozdrowotna – źródłem probiotyków będą fermentowane napoje mleczne, probiotyczne produkty mleczarskie, mleka z dodatkiem mikroorganizmów probiotycznych, kiszone warzywa i owoce;
- suplementy diety – produkty w postaci proszków lub kapsułek, bardzo często są połączone z prebiotykami;
- produkty lecznicze – produkty w postaci tabletek, proszków do rozpuszczania, kapsułek, często zawierające kilka rodzajów szczepów probiotycznych (Górecka A., i.in: 2023).
Szczepy bakterii probiotyczne:
- Bakterie z rodzaju Lactobacillus np. Lactobacillus acidophilus LA 1, Lactobacillus acidophilus LA 02, Lactobacillus casei LC 03, Lactobacillus helveticus ATB-LHS906, Lactobacillus paracasei LPC 00, Lactobacillus rhamnosus LR 05;
- Bakterie z rodzaju Bifidobacterium np. Bifidobacterium breve BL 10, Bifidobacterium breve Bbr 8, Bifidobacterium bifidum BB 01, Bifidobacterium animalis ssp. lactis BS 01;
- Bakterie z rodzaju Streptococcus np. Streptococcus thermophilus Z 57, Streptococcus thermophilus 9 Y, Streptococcus thermophilus FP 4;
Zastosowanie probiotyków:
- zapobieganie infekcjom układu moczowego;
- leczenie kamicy nerkowej;
- leczenie chorób wątroby;
- leczenie stanów zapalnych przewodu pokarmowego;
- wspomaganie układu odpornościowego;
- leczenie biegunek;
- wspomaganie trawienia;
- eradykacja Helicobacter pylori;
- zapobieganie AZS u dzieci;
- leczenie kolek;
- zapobieganie zapaleniu dziąseł;
- zwalczanie bakterii opornych na antybiotyki;
- walka z rakiem jelita grubego;
- obniżanie cholesterolu;
- łagodzenie nietolerancji laktozy;
- walka z nadwagą (Szajewska H., i.in: 2014).
Prebiotyk
Prebiotyki to niezdolne do życia składniki pokarmowe, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza w związku z modulacją zespołu mikroorganizmów jelitowych. Obecność niestrawionych składników żywności w diecie, gdzie część z nich występuje jako błonnik, wpływa wybiórczo na rozwój i aktywność naturalnej, fizjologicznej flory jelita grubego.
Występują w wielu produktach roślinnych. Są również stosowane jako dodatek do żywności funkcjonalnej i dietetycznej oraz jako składnik poprawiający jakość wyrobów spożywczych (Mojka K.,: 2014).
Źródła prebiotyków:
- suplementy diety – produkty w postaci proszków lub kapsułek, stosowane jako uzupełnienie diety;
- mleko matki karmiącej – zawiera ponad 100 substancji prebiotycznych;
- produkty spożywcze o wysokiej zawartości błonnika, np. płatki owsiane, kasze, pieczywo razowe, fasola, szpinak, groch itp.;
- żywność specjalnego przeznaczenia medycznego;
- produkty spożywcze, do których wprowadzono dodatkowe ilości substancji prebiotycznym w procesie technologicznym, często z probiotykami – fermentowane produkty mleczarskie (produkty synbiotyczne), np. jogurty zawierające w nazwie ,,bio” lub ,,activ” (Górecka A., i.in: 2023).
Do prebiotyków zalicza się:
- laktulozę;
- oligosacharydy niemetabolizowane przez organizm gospodarza: fruktooligosacharydy i galaktooligosacharydy;
- polisacharydy: inulina, arabinogalaktan, skrobie oporne.
Zastosowanie prebiotyków:
- łagodzenie zaparć
- zapobieganie biegunkom
- pozytywny wpływ na układ odpornościowy
- obniżanie poziomu cholesterolu we krwi
- obniżenie pH treści jelitowej
- wspomaganie wchłaniania składników mineralnych
- zmniejszenie ryzyka występowania raka okrężnicy
- przywracanie równowagi mikroflory jelitowej, np. po przebytej antybiotykoterapii (Szajewska H., i.in: 2014).
Synbiotyk
Połączenie prebiotyków i probiotyków, znane jako synbiotyk, działa synergistycznie. Taka kombinacja wspiera rozwój korzystnej mikroflory jelitowej poprzez stymulację probiotyków prebiotykami, jednocześnie hamując wzrost patogennych bakterii jelitowych.
Zastosowanie synbiotyków:
- zmniejszenie stężenia niepożądanych metabolitów w organizmie;
- unieczynnienie nitrozoamin i substancji kancerogennych;
- przeciwdziałanie procesom gnilnym w jelitach;
- zapobieganie zaparciom i biegunkom o różnej etiologii;
- redukcja szkodliwej mikroflory;
- namnażaniu pożytecznych bakterii;
- redukcja poziom cholesterolu i ciśnienia krwi;
- poprawa wchłaniania wapnia, magnezu i fosforu (Mojka K.,: 2014).
Psychobiotyk
Psychobiotyki to probiotyczne preparaty, które po spożyciu w odpowiednich ilościach, oddziałując z bakteriami jelitowymi, przynoszą korzyści zdrowotne i wspierają zdrowie psychiczne poprzez wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Bakterie zawarte w tych suplementach są żywe i mogą hamować stany zapalne oraz obniżać poziom kortyzolu (Zielińska D., i.in: 2021).
Rodzaje bakterii o działaniu psychobiotycznym:
- Lactobacillus helveticus;
- Lactobacillus rhamnosus;
- Lactobacillus reuteri;
- Lactobacillus casei;
- Bifidobacterium longum;
- Bifidobacterium infantis.
Zastosowanie psychobiotyków:
- Wspieranie zdrowia psychicznego: Psychobiotyki mogą pomóc w redukcji objawów depresji, lęku oraz stresu;
- Regulacja osi HPA: Psychobiotyki wpływają na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, co może pomóc w zarządzaniu stresem i poprawie reakcji organizmu na stresory;
- Redukcja stanu zapalnego: Psychobiotyki mogą zmniejszać stan zapalny w organizmie, co jest korzystne dla ogólnego zdrowia psychicznego;
- Obniżanie poziomu kortyzolu: Poprzez regulację poziomu kortyzolu, psychobiotyki mogą wspierać lepsze samopoczucie i zmniejszać objawy stresu;
- Poprawa funkcji jelit: Wspierając zdrową mikroflorę jelitową, psychobiotyki mogą poprawiać trawienie i ogólne zdrowie układu pokarmowego, co ma wpływ na samopoczucie psychiczne;
- Wzmacnianie układu odpornościowego: Pozytywne zmiany w mikroflorze jelitowej mogą również wspierać układ odpornościowy, co przekłada się na lepsze zdrowie psychiczne (Zielińska D., i.in: 2021).
Podsumowanie
Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu, będąc fundamentem zdrowia. Od narodzin jej prawidłowy rozwój jest istotny dla funkcjonowania organizmu, a jej zaburzenia mogą prowadzić do różnych chorób, takich jak nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego, nowotwory, cukrzyca, alergie i otyłość.
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które przynoszą korzyści zdrowotne, wspierając mikroflorę jelitową i różne aspekty zdrowia. Są one obecne w fermentowanych produktach spożywczych, suplementach diety oraz produktach leczniczych.
Prebiotyki to nieżywe składniki pokarmowe, które wspierają zdrowie poprzez modulację mikroflory jelitowej. Występują w wielu produktach roślinnych i są stosowane w żywności funkcjonalnej oraz dietetycznej.
Synbiotyki to kombinacja prebiotyków i probiotyków, działająca synergistycznie. Wspierają one rozwój korzystnej mikroflory jelitowej i hamują wzrost patogennych bakterii, przyczyniając się do poprawy zdrowia jelit.
Psychobiotyki to probiotyki, które wspierają zdrowie psychiczne poprzez wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Mogą one redukować stany zapalne, obniżać poziom kortyzolu oraz wspomagać funkcje jelitowe i układ odpornościowy, co wpływa na poprawę samopoczucia psychicznego.
Bibiografia
- Dworzański, T., Fornal, R., i.in (2018): The role of intestinal microbiota in irritable bowel syndrome, [w]: Advances in Hygiene and Experimental Medicine, nr 72, s.215-226;
- Górecka A., Grzymisławski M. (2023): Prebiotyki, probiotyki, suplementy diety i żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, [w]: Dietetyka kliniczna, nr 16, s.575-583;
- Mojka K., (2014): Probiotics, prebiotics and synbiotics – characteristics and functions, nr 3, s.541-549;
- Szajewska H., (2014): The use of probiotics in clinical practice, tom 6, nr 1,s.16–23;
- Zielińska D., Szymańska D. (2021): Psychobiotics – the role in shaping of human health, tom 75, nr 2, s.27-32
