Trądzik pospolity –  gdzie szukać przyczyny problemu?

Trądzik pospolity – większość z nas zna go z czasów nastoletnich, choć u wielu pojawia się także w dorosłości. Czasami występuje w większej ilości, czasami w mniejszej, utrzymuje się tygodniami lub miesiącami,  jednak nigdy nie jest mile widziany. Już bez czytania tytułu tego artykułu na pewno zgadłbyś o kim mowa – oczywiście chodzi o trądzik. Każdy z nas miał z nim styczność, jednak co to tak właściwie jest i dlaczego się pojawia? Na te pytania znajdziesz odpowiedzi w tym artykule.

Czym jest trądzik i jakie są jego rodzaje?

Trądzik to jedna z najczęstszych chorób skóry. Jest bardziej skomplikowana niż na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, gdyż występuje w wielu różnych rodzajach. Wyróżniamy trądzik pospolity (zwyczajny/młodzieńczy) pojawiający się najczęściej. Przyczyną jego powstawania jest podwyższony poziom hormonów  – androgenów, co ma miejsce podczas dojrzewania. Prowadzi to do zaburzenia pracy gruczołów włosowo-łojowych, a w konsekwencji wydzielania zbyt dużej ilości sebum (łoju). Sebum wraz ze zrogowaciałym naskórkiem, zapycha kanaliki prowadzące do gruczołów. Konsekwencją tego jest pojawienie się zaskórników a także ich postaci zapalnej, czyli grudek i krostek [Marek L; 2023]. Innym typem jest trądzik ropowiczy, który występuje rzadziej niż pospolity, jest jednak cięższy w przebiegu i leczeniu [Marek L; 2023]. W tym rodzaju trądziku pojawiają się czerwone, ropne zmiany na skórze, które na ogół są bolesne i mogą pozostawiać blizny [Marek L; 2023].

Wyróżniamy także:

• trądzik skupiony, w którym ropne krosty powstają na plecach, pośladkach i twarzy.
• trądzik bliznowaty gdzie zmiany skórne przekształcają się w bliznowce;
• trądzik różowaty, wynikający z nieprawidłowego funkcjonowania naczyń krwionośnych w okolicach twarzy [Marek L; 2023]. W tym typie zmiany skórne zazwyczaj pojawiają się u kobiet w wieku 30-40 lat. Przyczyny trądziku różowatego nadal nie są do końca znane. To co wyróżnia trądzik różowaty od pozostałych to brak zaskórników, które występują przy każdym innymi rodzaju choroby[ Marek L; 2023].
• trądzik niemowlęcy i noworodkowy, są to odmiany trądziku pospolitego,
• trądzik zawodowy pojawia się na skutek niesprzyjających warunków panujących w miejscu pracy [Marek L; 2023].

Jak powstaje trądzik pospolity?

Tak jak wyżej wspomniano, trądzik pospolity, powstaje na skutek podwyższonego poziomu hormonów androgenowych. Androgeny przyczyniają się do powiększenia gruczołów łojowych i wzmagają wydzielanie sebum. Jest to jednak tylko jeden z procesów, które wzajemnie ze sobą oddziałując, prowadzą do pojawienia się wyprysków [Biegaj M; 2017]. Drugim z nich  jest nadmierne rogowacenie przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych. Prowadzi to do zwężenia kanału łojowego, który w warunkach normalnych umożliwia swobodne wyprowadzanie łoju na powierzchnię skóry. W efekcie jego zapchania powstają mikrozaskórniki, przeradzające się w zaskórniki otwarte lub zamknięte. W tych pierwszych łój jest wydzielany na zewnątrz, z kolei te drugie mogą przekształcić się w grudki lub krosty [Biegaj M; 2017].

Ostatnim procesem jest kolonizacja mieszków włosowych przez tlenowe ziarenkowce, które obejmują powierzchniowe części gruczołów oraz Propionibacterium acnes zasiedlające głębsze partie gruczołów łojowych. Propionibacterium acnes są naturalną częścią flory bakteryjnej zasiedlającej skórę, a w okresie dojrzewania ich liczba wzrasta. Wydalają one produkty pozakomórkowe, które prowadzą do nasilenia procesów zapalnych [Biegaj M; 2017].

Przyczyny trądziku pospolitego

Skoro znamy już mechanizm powstawania trądziku, warto dowiedzieć się co go pobudza, tym bardziej że przyczyn jest wiele i są one mocno zróżnicowane. 

Pierwszą, już wcześniej wspomnianą, są zmiany hormonalne. Podwyższony poziom hormonów androgenowych, a szczególnie dihydrotestosteronu syntetyzowanego z testosteronu przy pomocy 5-ⲁ-reduktazy, ma miejsce w okresie pokwitania, choć może on występować także na skutek przewlekłego stresu. Poza zwiększeniem sekrecji androgenów nadnerczowych stres stymuluje także produkcję cytokin oraz pobudza wzrost i zwiększa aktywność gruczołu łojowego [Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M; 2014].

Co ciekawe u sporej grupy chorych nie stwierdza się zaburzeń hormonalnych, co świadczy o hiperreaktywności mieszka włosowo-łojowego. Dlatego też trądzik występuje zazwyczaj w jednej okolicy łojotokowej np. na brodzie, czole, czy w kącikach ust – to nadreaktywny mieszek, który jest bardziej podatny na stężenie hormonów, metabolity bakterii oraz nadmierne rogowacenie [Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M; 2014].

Dużą rolę w powstawaniu trądziku odgrywają czynniki genetyczne, warunkujące większe skłonności do wytwarzania łoju i rogowacenia ujść mieszków włosowych. Uważa się iż mogą one determinować aż  80% przypadków występowania trądziku [Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M; 2014].

Innym czynnikiem zaostrzającym trądzik jest sposób żywienia, który wpływa na rozwój zmian klinicznych powstających zaskórników [Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M; 2014]. Kluczowa jest tutaj dobrze zbilansowana dieta, dostarczająca organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin, składników mineralnych. Warto również zwrócić uwagę na produkty, które mogą nasilać trądzik. Należy do nich np. żywność o wysokim indeksie glikemicznym: słodycze, lody, ciastka, bagietki, drożdżówki, żywność gotowa, wysokoprzetworzona, cukier, miód, suszone owoce, płatki śniadaniowe, frytki, chipsy czy puree ziemniaczane. Produkty te powodują wzrost stężenia we krwi m.in. IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1), insuliny, cytokin zapalnych i niektórych białek, które przyczyniają się do rozwoju zaskórników i nasilenia łojotok [Osowski Sz; 2019].

Inną grupą produktów zwiększających stężenie IGF-1 w osoczu krwi jest mleko i produkty mleczne. Przypuszcza się także, iż serwatka mleka, która zawiera najwięcej leucyny spośród wszystkich źródeł odzwierzęcych, może zaostrzyć trądzik poprzez proliferację naskórka, wydzielanie androgenów oraz lipogenezę w obrębie gruczołów łojowych [Osowski Sz; 2019]. Co ciekawe mleko i produkty mleczne odtłuszczone wpływają na rozwój trądziku silniej niż pełnotłuste. Wynika to z faktu, iż w procesie technologicznym pozyskiwania tego typu żywności producenci po odjęciu tłuszczu dodają białka serwatkowe [Osowski Sz; 2019]. Odżywki białkowe stosowane jako suplementacja w diecie sportowców również mogą wpływać na nasilenie trądziku. Produkty te zawierają ilości serwatki oraz kazeiny, to jeszcze często są nadużywane [Osowski Sz; 2019].

Inne produkty, które wpływają na nasilenie trądziku to alkohol, sól, tłuste mięso czy fast foody.

Ważną kwestią jest także higiena osobista. Bakterie Propionibacterium acnes oraz Stapyhylococus epidermidis należą do naturalnej flory bakteryjnej skóry i ich występowanie na niej jest w pełni normalne. Jednak na skutek nieodpowiedniego dbania o higienę, np. niedokładnego czy zbyt częstego mycia twarzy lub dotykania jej brudnymi rękami, może dojść do ich nadmiernego nagromadzenia. W konsekwencji tego lipazy tych bakterii wydzielają znacznie więcej wolnych kwasów tłuszczowych, które przyczyniają się do powstawania zaskórników i grudek [Biegaj M; 2017].

Bakterie związane z powstawaniem trądziku to m.in.:

• Propionibacterium acnes (P. acnes) – jest jedną z podstawowych bakterii wpływających na rozwój trądziku. P. acnes kolonizuje mieszki włosowe i gruczoły łojowe, a w okresie dojrzewania ich liczba wzrasta. Wydalają one produkty pozakomórkowe, które przyczyniają się do nasilenia procesów zapalnych.
• Staphylococcus epidermidis – bakteria ta naturalnie występująca na skórze. W niektórych przypadkach może przyczyniać się do powstawania trądziku poprzez wywoływanie stanów zapalnych. Jej szkodliwe działanie może być poprzedzone wcześniejszą kolonizacją mieszków włosowych i gruczołów łojowych przez P.acnes. Bakterie te silnie ze sobą współdziałają. 
• Staphylococcus aureus – inaczej znany jako gronkowiec złocisty. Uszkadza on barierę immunologiczną skóry, prowadząc do powstawania krost, grudek czy ropnych guzków. Jego zwiększona ilość występuje u osób z atopowym zapaleniem skóry. 

Poza bakteriami, w skład mikrobiomu naszej skóry wchodzą także grzyby. Rzadko kiedy same powodują trądzik, jednak mogą mocno go nasilać, więc przy leczeniu należy brać je pod uwagę. Do grzybów, na które warto zwrócić uwagę należą:

• Candida – zaliczane do drożdżaków. U większości populacji tworzą florę fizjologiczną przewodu pokarmowego. Drożdżaki są niezbędną do procesu fermentacji składników pokarmowych, oddziałującą na system odpornościowy. Odpowiadają również za prawidłowy rozwój jelit i produkcję hormonów. Na skutek zaburzenia równowagi flory jelitowej, wywołanej np. nieprawidłową dietą, dochodzi do namnożenia tego rodzaju grzybów, a co za tym idzie wytwarzania przez nie nadmiernej ilości toksyn, wywołujących zmiany skórne. 
• Malassezia – rodzaj grzybów także należący do drożdżaków. Bytują w mieszkach włosowych zaburzając prawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojowych. Ich nadmiar można zaobserwować chociażby przy łojotokowym zapaleniu skóry, łupieżu ostrym, zapaleniu okołoustnym czy zapaleniu mieszków włosowych.
• Trichophyton – dermatofity antropofilne oraz zoofilne, odpowiedzialne głównie za występowanie grzybicy skóry głowy
• Microsporum – dermatofity wywołujące grzybicę skóry głowy –  drobnozarodnikową. Jest to grzybica występująca głównie u dzieci.

Na przebieg choroby mogą mieć wpływ:

• warunki klimatyczne;
• pora roku;
• promieniowanie ultrafioletowe, które mogą wywoływać zarówno pogorszenie, jak i poprawę stanu chorych pacjentów.
• leki zaliczające się do grupy anabolików czy przeciwpadaczkowych;
• kosmetyki [Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M; 2014; ]. 

Jakie badania wykonać aby zdiagnozować przyczynę trądziku pospolitego?

Znamy już czynniki będące przyczyną powstawania trądziku oraz przebieg tego procesu. Jednak wiedza ta nie zda nam się na wiele bez badań, które są niezbędn,e aby dokładnie określić powód schorzenia, a co za tym idzie, dobrać odpowiednią metodę leczenia. W powstawanie trądziku w znacznym stopniu zaangażowane są hormony. W celach diagnostycznych warto więc wykonać badania krwi zlecane na ogół przez dermatologa lub endokrynologa, które określają poziom poszczególnych hormonów w naszym organizmie. Poza morfologią konieczne jest także wykonanie badań moczu. 

Przede wszystkim należy wykonać badania laboratoryjne dotyczące:

• testosteronu całkowitego
• testosteronu wolnego – w przypadkach, gdy wyniki badań testosteronu całkowitego są wątpliwe lub niemożliwe na skutek wahań poziomu SHBG (białka produkowanego przez wątrobę, które transportuje hormony płciowe)
• androstendionu – hormon steroidowy, będący prekursorem w biosyntezie hormonów płciowych – testosteronu u mężczyzn, hormonów z grupy estrogenów u kobiet. Jego oznaczenie pozwala zdiagnozować stany chorobowe wynikające z nadmiaru androgenów.
• hormonu luteinizującego (LH) – wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej, u kobiet pobudza produkcję estrogenów i odpowiada za owulację, u mężczyzn kontroluje wydzielanie testosteronu i dojrzewanie plemników.  
• hormonu folikulotropowego (FSH) – także wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. U kobiet pobudza syntezę estrogenów, dzięki którym dojrzewają pęcherzyki Graffa, z kolei u mężczyzn odpowiada za produkcję nasienia i białek z którymi związane są hormony płciowe. Zazwyczaj badany razem z LH, celem jest wykrycie zaburzeń hormonalnych, które mogą mieć wpływ na produkcję sebum przez gruczoły łojowe.
• prolaktyny – kolejny hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, którego główną funkcją jest stymulowanie gruczołów sutkowych do produkcji mleka. Wpływa także na zachowanie, samopoczucie i regulację układu odpornościowego. Jej podwyższony poziom może oddziaływać na równowagę hormonalną organizmu, co z kolei może mieć znaczenie przy powstawaniu trądziku.
• dehydroepiandrosteronu (DHEA) – hormon steroidowy do którego powstawania niezbędny jest cholesterol, a proces jego produkcji kontroluje hormon adrenokortykotropowy ACTH. W przypadku nadmiaru DHEA dochodzi do zwiększonej produkcji sebum przez gruczoły łojowe, a co za tym idzie powstawania zmian trądzikowych.
• hormonów tarczycy (FT3, FT4, TSH) – zaburzenia tarczycy, które odznaczają się nieprawidłowym poziomem produkowanych przez nią hormonów. Wszelkie zaburzenia mogą wpływać na rozwój zmian skórnych
• insuliny i glukozy – badania wykonywane pod kątem wykrycia insulinooporności, która jest zaburzeniem metabolicznym, objawiającym się między innymi poprzez zmiany skórne.

Poza oznaczaniem poziomu powyższych hormonów warto również przeprowadzić następujące badania:

• próby wątrobowe (ALT, AspAT, bilirubina) – inaczej określane testami czynnościowymi wątroby. Próby watrobowe są zestawem badań biochemicznych pozwalającym sprawdzić poziom aktywności enzymów wytwarzanych przez wątrobę oraz przemianę materii krwinek. Uzyskane wyniki umożliwiają ocenę pracy wątroby. Gdy są one zbyt wysokie może to oznaczać stany zapalne wątroby. Zapalenie w obrębie tego narządu może objawiać się m.in. jako wypryski, zaczerwienienia czy świąd.
• wit. D3 – działa przeciwzapalnie, dlatego zbyt niski poziom skutkować będzie powstawaniem zmian zapalnych
• cynk (fosfataza alkaliczna)  – działa sebostatycznie, czyli normuje wydzielanie sebum przez skórę, a także wspiera metabolizm testosteronu. W przypadku jego niedoboru dochodzi do zwiększonej produkcji androgenów oraz osłabienia czynności układu odpornościowego, co przyczynia się do występowania chorób skóry, w tym trądziku.

Warto zwrócić także uwagę na poziom żelaza w naszym organizmie. Wiele się mówi o tym, jak bardzo niebezpieczne są niedobory tego pierwiastka, należy mieć jednak na uwadze, że tak jak w przypadku każdej substancji jego nadmiar także jest szkodliwy. Może on bowiem prowadzić do zbyt dużego nagromadzenia ziarniny i powstawania guzów podczas gojenia się ran, zwiększonej podatności na zakażenia bakteryjne, nadmiernego złuszczania komórek nabłonka skóry, a w skrajnych przypadkach nawet zaniku naskórka i zabarwienia skóry na brązowo. Tak zmieniona skóra jest bardziej podatna na oparzenia czy infekcje. Dodatkowo nadmiar żelaza jest istotnym czynnikiem wpływającym na pojawienie się porfirii skórnej późnej. Choroba ta objawia się m.in. występowaniem niezapalnych pęcherzy, krost, strupów, zaburzeniami barwnikowymi oraz nadwrażliwością skóry na promieniowanie UV [Borkowska A., Antosiewicz J; 2020; Frączkiewicz J; 2020; Dziemianko I. i.in,; 2004].

U kobiet ważne jest wykonanie tych badań w odpowiednie dni cyklu miesiączkowego. Badania LH i FSH zalecane są na początku cyklu, między 3 a 5 dniem licząc od pierwszego dnia miesiączki. Pozwala to uniknąć wyrzutu LH występującego podczas owulacji, co podczas badań może dać nieprawdziwy obraz zwyczajowej równowagi hormonalnej organizmu. Dodatkowo kobiety przyjmujące doustnie środki antykoncepcyjne powinny odstawić je na 4-6 tygodni przed badaniami [Choręza P; 2023].

Podsumowanie

Trądzik jest jedną z najczęstszych chorób skóry, tym bardziej iż występuje w wielu odmianach. Najpopularniejszą z nich jest trądzik pospolity, pojawiający się na skutek m.in. podwyższonego poziomu hormonów płciowych, co ma miejsce podczas okresu dojrzewania, ale też pod wpływem przewlekłego stresu. Inne czynniki determinujące pojawianie się tego schorzenia to mi.in. dieta, promieniowanie ultrafioletowe, nieodpowiednia higiena czy czynniki genetyczne. Mają one wpływ nie tylko na stężenie hormonów, ale także na florę bakteryjną skóry jak i rogowacenie przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych. Są to elementy składowe powstawania grudek i krostek, będących objawami trądziku. Aby móc poprawnie określić jego przyczynę niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych pod kątem określonych hormonów. Ponadto u kobiet przy ich przeprowadzaniu należy wziąć pod uwagę moment cyklu miesiączkowego a także przyjmowaną antykoncepcję.

A jak walczyć z trądzikiem i czy można to zrobić za pomocą diety? Co jeść by go unikać? Tego dowiesz się z kolejnego artykułu 😉

Bibliografia

• Marek L. (2023): Trądzik. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/74475,tradzik-pospolity-rodzaje-i-przyczyny-jak-pozbyc-sie-tradziku
• Biegaj M. (2017): Trądzik pospolity i jego leczenie. Kosmetologia Estetyczna, 2/2017(6) : 155-158
• Kaźmierska A.D., Bolesławska I., Przysławski J. (2020): Wpływ diety oraz fitoterapii w leczeniu trądziku pospolitego. Farmacja Polska, 76(7): 373-380. doi: 10.32383/farmpol/126231
• Osowski Sz. (2019): Znaczenie diety w terapii trądziku pospolitego. Kosmetologia Estetyczna, 6/2019(8): 755-760
• Rokowska-Waluch A., Pawalczyk M. (2014): Badanie zależności między stresem emocjonalnym a przebiegiem trądziku pospolitego. Katedra Geriatrii i Gerontologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Choręza P. (2023): Trądzik hormonalny – objawy, leczenie, przyczyny.
• Jastrzębska A. (2021): Badania, które warto wykonać w diagnostyce trądziku. Chodzi nie tylko o hormony – zwracają uwagę kosmetolożki. 
•  Borkowska A., Antosiewicz J. (2020): Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny, „Kosmos. Problemy nauk biologicznych” 69, 2020, nr 4, s. 757–764.
• Frączkiewicz J. (2020): Analiza przeładowania ustroju żelazem u pacjentów poddanych transplantacji allogenicznych komórek krwiotwórczych, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, rozprawa doktorska.
• Dziemianko I., Piszko P., Simon K., Gładysz A. (2004): Patologie wątroby w przebiegu porfirii skórnej późnej, „Advances in Clinical and Experimental Medicine”, 2004, 13, 5, 833–838