Anemia (inaczej niedokrwistość) to stan kliniczny, w którym liczba czerwonych krwinek lub stężenie hemoglobiny jest poniżej normy. Stanowi poważny problem zdrowia publicznego, dotykający głównie małe dzieci, kobiety w ciąży i po porodzie oraz miesiączkujące dziewczęta i kobiety w okresie dojrzewania. Według danych WHO anemia dotyka pół miliarda kobiet w wieku 15-49 lat i 269 milionów dzieci w wieku 6-59 miesięcy na całym świecie. Dane z 2019 roku podają, że 30% (539 milionów) kobiet niebędących w ciąży i 37% (32 miliony) kobiet w ciąży w wieku 15-49 lat cierpiało na anemię. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości na świecie jest niedobór żelaza.

Czym jest żelazo

Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. W organizmie żelazo występuje w hemoglobinie (barwnik krwi), mioglobinie (barwnik mięśni), enzymach tkankowych oraz w formie zapasowej (ferrytyna). Odpowiada za transport tlenu do komórek i tkanek, a także wspiera procesy metaboliczne, takie jak produkcja energii. Jego niedobory mogą prowadzić do anemii, osłabienia odporności i zaburzeń pracy układu nerwowego.

Rola żelaza

Żelazo odgrywa kluczową rolę w wielu metabolicznych procesach zachodzących w organizmie człowieka.

> Niezbędne w namnażaniu i różnicowaniu erytrocytów w szpiku kostnym w procesie erytropoezy,

> bierze czynny udział w transporcie tlenu (jest składnikiem hemoglobiny i mioglobiny),

> uczestniczy w naprzemiennych reakcjach utleniania i redukcji (w centrach żelazowo-siarkowych oraz w cytochromach i wykorzystywane jest w jednym z etapów oddychania komórkowego,

> w postaci hemu wchodzi w skład wielu enzymów chroniących przed stresem oksydacyjnym, takich jak katalazy i peroksydazy,

> uczestniczy w syntezie serotoniny (dioksygenaza indoloaminowa i tryptofanowa),

> bierze udział w produkcji tyroksyny i następnie – trijodotyroniny (peroksydaza tarczycowa),

> odgrywa ważną rolę w syntezie DNA.

Zapotrzebowanie na żelazo

W Europie średnie spożycie żelaza wśród osób dorosłych (≥ 18. roku życia) wynosi od około 9,4 mg/os. Według wyników badań przeprowadzonych w Polsce, przeciętna ilość żelaza dostarczanego wraz z codziennym pożywieniem wynosiła średnio 12,4 mg dla całej populacji, przy czym diety chłopców i mężczyzn dostarczały około 15 mg, a dziewcząt i kobiet 10,2 mg. Z tego powodu szczególnie zagrożone niedoborem żelaza są kobiety w okresie rozrodczym, zwłaszcza w czasie ciąży i laktacji, a także dziewczęta w okresie dojrzewania. Na niedobory mogą być również narażeni weganie oraz osoby stosujące dietę wegetariańską, które eliminują produkty zwierzęce, jak również niemowlęta i dzieci w wieku do trzech lat. Niedokrwistość związana z niedoborem żelaza jest szczególnie powszechna w tej grupie wiekowej.

Pomimo zdolności organizmu do magazynowania żelaza, konieczne jest jego codzienne dostarczanie z pożywieniem. Zapotrzebowanie na ten składnik różni się w zależności od takich czynników, jak wiek, płeć, ciąża czy poziom aktywności fizycznej.

Zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi około 10 mg dla mężczyzn oraz 18 mg dla kobiet w wieku reprodukcyjnym.

***

Podczas ciąży potrzeby organizmu na żelazo znacząco wzrastają, osiągając wartość 27 mg/dobę, co stanowi wzrost o połowę w porównaniu z zapotrzebowaniem poza ciążą. Jest to spowodowane zwiększonymi wymaganiami rozwijającego się płodu, łożyska i błon płodowych, a także wyższą masą hemoglobiny, szczególnie w drugim i trzecim trymestrze.

Z wiekiem wzrasta również ryzyko niedokrwistości. Obniżenie stężenia hemoglobiny jest bardziej widoczne u mężczyzn w starszym wieku, co czyni ich bardziej podatnymi na anemię. Przyczynami mogą być niedostateczne odżywianie, zaburzenia wchłaniania, utajone krwawienia z przewodu pokarmowego oraz współistniejące schorzenia, takie jak choroby zapalne czy nowotwory.

Jak sytuacja wygląda w przypadku sportowców? Intensywne treningi zwiększają zapotrzebowanie na żelazo i mogą prowadzić do zmniejszenia jego wchłaniania z układu pokarmowego. Badania pokazują, że zasoby żelaza w organizmach sportowców są często niższe niż u osób mniej aktywnych fizycznie. Przyczyną jest to, że adaptacja do wysiłku wymaga większej biosyntezy białek, co wiąże się z koniecznością wykorzystania żelaza. Dodatkowo, wzrost liczby krwinek czerwonych podczas intensywnego wysiłku prowadzi do większego zużycia tego pierwiastka. Regularne treningi mogą również wywoływać stany zapalne w organizmie, co sprzyja uwalnianiu hepcydyny. Ten hormon ogranicza wchłanianie żelaza w jelicie oraz hamuje jego uwalnianie z komórek magazynujących, co sprawia, że sportowcy są bardziej podatni na niedobory żelaza.

Czym tak właściwie jest anemia?

Anemia jest to stan, w którym całkowita masa krwinek czerwonych lub ich zdolność do przenoszenia tlenu jest niewystarczająca dla zapewnienia prawidłowego utlenowania tkanek i narządów.

Przyczyny niedokrwistości

> niedobory pokarmowe (wegetarianizm, weganizm, brak łaknienia).

W przypadku wegetarianizmu i weganizmu niedobór żelaza spowodowany jest głównie przez eliminowane produkty zwierzęce, w których znajduje się lepiej przyswajalne żelazo hemowe. Żelazo występujące w źródłach roślinnych jest trudniej przyswajalne. Tego typu diety są również bogate w czynniki ograniczające wchłanianie, takie jak np.: fityniany i szczawiany. Wegetarianie są też narażeni na niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego. 

https://www.biosferacentrumterapii.pl/weganizm-5-dniowy-jadlospis/

Brak łaknienia prowadzi do niedożywienia, a to objawia się niedostateczną podażą składników odżywczych.

> zaburzone wchłanianie żelaza (przewlekłe zapalenie trzustki, choroba zapalna jelita, choroby żołądka, stan zapalny spowodowany np. helicobacter pylori).

Zaburzenia wchłaniania żelaza mogą prowadzić do niedokrwistości, a przewlekłe choroby zapalne układu pokarmowego są częstymi przyczynami tego problemu. Zaburzone wchłanianie żelaza występuje, gdy dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, co upośledza jego zdolności do absorpcji żelaza i innych składników odżywczych.

> zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (okres dojrzewania, ciąża, laktacja, wcześniaki),

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo występuje w określonych etapach życia. Wynika to z intensywnych procesów wzrostu, zmian hormonalnych, rozwoju tkanek i zwiększonej produkcji czerwonych krwinek. W okresie dojrzewania intensywny wzrost i rozwój organizmu wymaga zwiększonej produkcji czerwonych krwinek, co zwiększa zapotrzebowanie na żelazo. U dziewcząt dodatkowym czynnikiem jest utrata krwi podczas miesiączkowania. W trakcie ciąży zwiększone zapotrzebowanie występuje ze względu na rosnącą objętością krwi matki, większe zapotrzebowanie płodu i tworzenie zapasów żelaza w organizmie dziecka, które wystarczą na pierwsze 4-6 miesiące życia. Podczas laktacji żelazo jest wykorzystywane do produkcji mleka, które dostarcza niezbędnych składników odżywczych dziecku. Wcześniaki rodzą się z ograniczonymi zapasami żelaza, a ich szybki wzrost po urodzeniu wymaga dużych jego ilości.

> krwawienia (z przewodu pokarmowego, z dróg rodnych, dróg oddechowych i moczowych),

Krwawienia są jedną z najczęstszych przyczyn niedokrwistości. Utrata krwi, zarówno nagła, jak i przewlekła, prowadzi do zmniejszenia liczby czerwonych krwinek i poziomu hemoglobiny. W przypadku nagłej utraty krwi, na przykład w wyniku urazu, porodu, operacji lub intensywnych krwawień menstruacyjnych, organizm traci znaczną ilość czerwonych krwinek w krótkim czasie, co może prowadzić do ostrej anemii. Ciało stara się zrekompensować ten niedobór poprzez przyspieszenie produkcji erytrocytów w szpiku kostnym, jednak proces ten wymaga czasu i odpowiednich zasobów, takich jak żelazo, witamina B12 i kwas foliowy.

W przypadku krwawień przewlekłych, takich jak utrata krwi z przewodu pokarmowego (np. z powodu wrzodów, polipów czy hemoroidów), powolna, ale stała utrata krwi prowadzi do stopniowego wyczerpywania rezerw żelaza w organizmie. To z kolei ogranicza zdolność szpiku kostnego do produkcji hemoglobiny i czerwonych krwinek, prowadząc do niedokrwistości z niedoboru żelaza. Objawy mogą narastać stopniowo i obejmować zmęczenie, osłabienie, bladość skóry, a w skrajnych przypadkach także trudności w koncentracji i duszność przy wysiłku.

Warto zaznaczyć, że zarówno w ostrych, jak i przewlekłych krwawieniach, kluczowe jest szybkie zidentyfikowanie źródła utraty krwi i wdrożenie odpowiedniego leczenia. W przypadku krwawień przewlekłych może to obejmować diagnostykę endoskopową, badania kału na obecność krwi utajonej czy inne procedury identyfikujące przyczynę. Leczenie obejmuje zarówno działania mające na celu zatrzymanie krwawienia, jak i suplementację żelaza lub innych składników odżywczych niezbędnych do produkcji erytrocytów, a w ciężkich przypadkach także przetoczenie krwi. Kontrola i zapobieganie krwawieniom są zatem kluczowe dla prewencji i leczenia niedokrwistości.

> intensywny wysiłek fizyczny,

Tak jak wyżej wspomniałam, sportowcy są bardziej narażeni na niedokrwistość. Wysiłek wpływa na wiele mechanizmów fizjologicznych, które mogą prowadzić do niedoborów żelaza, uszkodzenia czerwonych krwinek i zmniejszonej zdolności transportu tlenu przez krew.

Objawy 

Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości. Objawy niedokrwistości pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy problem ma już duże nasilenie. Do głównych objawów zaliczamy:

  • bladość śluzówek i spojówek,
  • zajady w kącikach ust,
  • szorstkość skóry,
  • łamliwość włosów i paznokci,
  • obniżenie sprawności fizycznej,
  • pogorszenie koncentracji,
  • osłabienie systemu immunologicznego, częstsze infekcje,
  • zaburzenia pamięci,
  • zaburzenia rytmu pracy serca, kołatania,
  • zwiększone ryzyko występowania depresji.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – rozpoznanie

Same objawy nie są niestety dość charakterystyczne, aby potwierdzić występowanie niedokrwistości, zaleca się więc badania laboratoryjne. Mając na uwadze fakt, że żelazo jest jednym z głównych składników hemoglobiny możemy wyróżnić kilka wskaźników mówiących nam o poziomie żelaza. Dzielimy je na parametry dotyczące erytrocytów i parametry dotyczące żelaza.

Biorąc pod uwagę krwinki czerwone, wyróżniamy kilka parametrów wchodzących w skład morfologii krwi:

> liczba erytrocytów (RBC),

> stężenie hemoglobiny (HGB),

> średnia objętość krwinki czerwonej (MCV),

> średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH).

W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się, jako:

> łagodną (Hb 10-12 g/dl u kobiet i 13,5 g/dl u mężczyzn),

> umiarkowaną (Hb 8-9,9 g/dl),

> ciężką (Hb 6,5-7,9 g/dl),

> zagrażającą życiu (Hb < 6,5 g/dl).

Natomiast jeśli chodzi o parametry związane ze stężeniem żelaza, wyróżniamy pomiar ferrytyny, transferyny i TIBC.

> Ferrytyna jest białkiem magazynującym żelazo. Stężenie ferrytyny w surowicy odzwierciedla ilość żelaza zmagazynowanego w organizmie i jest w stanie z wyprzedzeniem poinformować nas o pojawieniu się niedokrwistości.

> Transferyna transportuje żelazo we krwi.

> TIBC (Total Iron Binding Capacity) jest to całkowita zdolność wiązania żelaza (miara pośrednia stężenia wszystkich białek wiążących żelazo we krwi, w tym przede wszystkim transferyny, której jest pośrednim wskaźnikiem).

Zatem jakie badania powinniśmy wykonać?

Jak już wiemy organizm jest w stanie magazynować żelazo i potrafi po nie sięgać w sytuacjach gdy jest nam  potrzebne. Dlatego niedobory żelaza nie muszą i w początkowej fazie nie są widoczne w morfologii krwi. Diagnostykę powinniśmy rozpocząć od sprawdzenia poziomu ferrytyny. Inne parametry takie jak poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych, objętość krwinki czerwonej (MCV) pozostaną w normie, natomiast prawidłowy lub podwyższony poziom transferyny będzie nas informował o nasilonym transporcie żelaza we krwi.

Jednak w momencie gdy niedobór żelaza w organizmie zacznie się pogłębiać, do niskiej ferrytyny dołączyć może niedobór żelaza oraz transferyny. Pozostałe parametry nadal pozostaną w normie i wtedy mówimy o niedokrwistości utajonej. Na tym etapie żelazo kierowane jest do szpiku kostnego, aby zabezpieczyć jego funkcjonowanie.

Ostatnim już etapem jest niedokrwistość jawna, gdzie wszystkie parametry są obniżone. Na wynikach badań laboratoryjnych jesteśmy w stanie zauważyć zarówno niedobór ferrytyny, niedobór żelaza, niedobór transferyny jak i zmniejszone stężenie hemoglobiny.

Dlatego oprócz ferrytyny warto zwrócić uwagę na morfologię krwi obwodowej uzupełnioną o wskaźniki gospodarki żelazowej (poziom żelaza, TIBC, UIBC, wysycenie transferyny (TfS), receptor transferynowy (TfR)), oznaczenie poziomu kwasy foliowego i witaminy B12.

Leczenie

Przed rozpoczęciem leczenia powinniśmy odnaleźć źródło problemu – czyli przyczynę, która doprowadziła nas do niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza. Poszukiwanie przyczyn pierwotnych anemii ma istotne znaczenie zarówno w kontekście dietoterapii, jak i w profilaktyce jej nawrotów. Dopiero później możemy wdrożyć odpowiednie leczenie, które unormuje nam poziom tego pierwiastka. Podstawą leczenia jest stosowanie preparatów doustnych. Większość leków zawierających żelazo należy przyjmować na czczo, dlatego, że niektóre pokarmy mogą zaburzać wchłanianie żelaza. Zaleca się również przyjmowanie leków wraz z suplementacją witaminy C i B12, które ułatwiają jego wchłanianie. Pierwsze efekty zauważalne są dość szybko, jednak jest to mylne. Na początku organizm wykorzystuje żelazo, które jest mu potrzebne do codziennego funkcjonowania. Dlatego też preparat należy stosować co najmniej przez 4-6 miesięcy, tak aby uzupełnić zapasy żelaza w organizmie. Przyjmując preparaty żelaza musimy się liczyć z często występującymi efektami ubocznymi. Najczęściej są to nudności, wymioty, biegunki, zaparcia czy bóle brzucha.

W sytuacji gdy doustna suplementacja jest nieskuteczna, chory ma ciężkie niedobory czy też występują zaburzenia wchłaniania stosuje się leczenie dożylne. Rozpoczynane jest od małych dawek, tak aby uniknąć niepożądanych skutków ubocznych. W przypadku gdy one nie występują dawka jest sukcesywnie zwiększana.

Oprócz stosowania preparatów ogromną rolę w leczeniu odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta bogata w żelazo.

Przyswajalność żelaza.

Żelazo wchłaniane jest w dwunastnicy i w jelicie cienkim. Jego zawartość w organizmie człowieka nie jest duża, wynosi 3,5-5 g. Wchłanianie żelaza z przeciętnej diety wynosi od 10 do 15%, natomiast wzrasta 2-3 razy w przypadku niedoboru w organizmie. Regulacja wchłaniania następuje poprzez uwalnianie lub hamowanie wydzielania hormonu hepcydyny w odpowiedzi na niedobór lub nadmiar żelaza we krwi. Nie istnieje mechanizm kontrolujący wydalanie nadmiaru tego pierwiastka z organizmu. Należy również pamiętać o tym, że żelazo jest lepiej przyswajalne w postaci hemowej niż niehemowej. Przyswajalność żelaza uzależniona jest od wielu czynników. 

Na efektywność wchłaniania żelaza mogą niekorzystnie wpływać związki takie jak:

> fosforany (używane jako konserwanty),

> taniny (występujące w kawie, herbacie, kakao, czekoladzie),

> fityniany (produkty zbożowe z pełnego przemiału),

> szczawiany (zawarte w szczawiu, burakach, rabarbarze, szpinaku),

> leki alkalizujące, tetracykliny,

> niektóre składniki mineralne (np. fosfor, wapń, cynk).

Pozytywny wpływ na wchłanianie ma:

> witamina C – obecna w warzywach i owocach,

> kwas mlekowy – obecny w produktach kiszonych,

> kwas foliowy – obecny w zielonych warzywach i owocach,

> białko zwierzęce.

Źródła żelaza w diecie

Żelazo w diecie występuje w dwóch formach: żelazo hemowe dostępne w produktach zwierzęcych i żelazo niehemowe obecne głównie w produktach roślinnych. 

Wśród źródeł zwierzęcych dużą zawartością żelaza charakteryzują się podroby, zwłaszcza wątroba i nerki. Inne przykłady:

  • cielęcina (2,9 mg),
  • wieprzowina (1,3 mg),
  • wołowina (3,1 mg),
  • skrzydełka kurczaka (1,4 mg),
  • jaja (2,2 mg),
  • ryby zawierające ponad 1 mg w 100g takie jak śledź solony, dorsz wędzony, makrela wędzona, sardynka i tuńczyk w oleju.

https://www.biosferacentrumterapii.pl/anemia-na-co-zwrocic-uwage-przy-leczeniu/

Spośród źródeł roślinnych wyróżniamy:

  • kasza gryczana (2,8 mg),
  • kasza jaglana (4,8 mg),
  • kasza jęczmienna (1,9 mg),
  • ryż brązowy (1,3 mg),
  • płatki owsiane (3,9 mg),
  • płatki żytnie (2,7 mg),
  • otręby pszenne (14,9 mg),
  • buraki (1,7 mg),
  • fasola biała (6,9 mg),
  • groszek zielony (1,9 mg),
  • pietruszka liście (5 mg),
  • szpinak (2,8 mg),
  • soczewica czerwona (5,8 mg),
  • soja nasiona suche (8,9 mg),
  • orzechy: pistacje (6,7 mg), słonecznik (4,2 mg),
  • owoce: morele suszone (3,9 mg), figi suszone (3,3 mg), rodzynki suszone (2,3 mg).

Sposób żywienia a zapobieganie i leczenie niedokrwistości

Odpowiednia dieta jest kluczowa nie tylko w trakcie leczenia niedokrwistości, ale także w prewencji jej nawrotów. Powinna być zrównoważona, różnorodna i pełnowartościowa, dostarczając organizmowi odpowiedniej ilości białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin oraz składników mineralnych. Poniżej przedstawiono zalecenia oparte na wytycznych, które wspierają zdrowie układu krwiotwórczego.

1. Zróżnicowana dieta zgodna z Talerzem Zdrowego Żywienia

Wprowadzenie różnorodnych produktów spożywczych do codziennego menu to podstawa zdrowej diety. Zróżnicowanie posiłków pozwala na dostarczanie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, co przeciwdziała niedoborom witamin i minerałów. W praktyce oznacza to włączenie do jadłospisu warzyw, owoców, produktów zbożowych, źródeł białka zwierzęcego i roślinnego, a także zdrowych tłuszczów, takich jak oliwa z oliwek czy orzechy.

2. Żelazo hemowe i niehemowe w diecie

Żelazo jest kluczowym składnikiem w zapobieganiu niedokrwistości. Najlepiej przyswajalną jego formą jest żelazo hemowe, które znajduje się w produktach zwierzęcych, takich jak chude mięso, ryby, jaja oraz nietłuste wędliny. Jednak spożywanie produktów odzwierzęcych powinno być umiarkowane, zgodnie z zaleceniami dotyczącymi zdrowego odżywiania. Zaleca się wybór chudych mięs i regularne spożywanie ryb, co najmniej 1–2 razy w tygodniu.

Żelazo niehemowe, obecne w produktach roślinnych takich jak razowe pieczywo, strączki, orzechy czy warzywa (np. szpinak, brokuły), jest trudniej przyswajalne. Mimo to rośliny stanowią ważne źródło żelaza ze względu na ich dostępność i wysoką zawartość tego pierwiastka.

3. Wpływ witaminy C na przyswajalność żelaza

Witamina C odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu wchłaniania żelaza, zwłaszcza w jego formie niehemowej. Spożywanie produktów bogatych w żelazo razem z pokarmami będącymi źródłem witaminy C, takimi jak papryka, natka pietruszki, kiwi, cytrusy, maliny czy pomidory, znacząco poprawia jego przyswajalność. Na przykład posiłek zawierający kaszę gryczaną z surówką z kapusty kiszonej bogatej w witaminę C jest doskonałym połączeniem wspierającym wchłanianie żelaza.

4. Znaczenie witaminy B6

Witamina B6 wspiera metabolizm żelaza i uczestniczy w procesie krwiotworzenia. Produkty takie jak pełnoziarniste pieczywo, banany, orzechy, warzywa kapustne czy nasiona roślin strączkowych powinny być regularnie spożywane, aby wspierać ten proces. Dodanie awokado czy pestek dyni do sałatki to prosty sposób na zwiększenie ilości witaminy B6 w diecie.

5. Unikanie czynników hamujących wchłanianie żelaza

Pewne substancje mogą ograniczać wchłanianie żelaza, dlatego należy je spożywać z umiarem lub unikać w bezpośrednim sąsiedztwie posiłków bogatych w żelazo. Dotyczy to przede wszystkim napojów takich jak kawa, herbata oraz niektóre napary ziołowe, które zawierają polifenole i taniny, negatywnie wpływające na przyswajalność tego pierwiastka.

6. Witamina B12 w diecie

Witamina B12 jest niezbędna w procesie krwiotworzenia. Aby zapewnić odpowiednią jej ilość, należy włączyć do diety produkty zwierzęce, takie jak mięso, ryby, jaja czy nabiał. W diecie roślinnej, warto sięgać po produkty fortyfikowane w witaminę B12, takie jak napoje roślinne, które dostarczają tej witaminy w wystarczającej ilości.

7. Spożywanie folianów

Foliany, obecne w warzywach liściastych (np. szpinak, jarmuż) oraz w nasionach roślin strączkowych, są niezbędne do prawidłowego podziału komórek i produkcji czerwonych krwinek. Warzywa najlepiej spożywać w surowej formie lub po krótkiej obróbce termicznej, aby zachować ich wartość odżywczą. Surówka z jarmużu lub hummus z ciecierzycy to przykłady dań bogatych w foliany.

8. Miedź i kobalt w procesie krwiotworzenia

Miedź wspiera transport żelaza w organizmie, a kobalt jest konieczny do syntezy witaminy B12. Produkty takie jak orzechy, kakao, płatki owsiane, kasza gryczana czy zielone warzywa dostarczają tych kluczowych składników. Włączenie ich do codziennej diety wspomaga prawidłowy przebieg procesów krwiotwórczych.

Podsumowanie

Mówi się, że anemia jest jedną z najczęściej występujących chorób hematologicznych i dotyka około ⅓ populacji. Może spotkać każdego: dzieci, dorosłych czy osoby starsze niezależnie od wieku. Pamiętajmy też, że może wskazywać na występowanie wielu poważnych chorób. Dlatego pod żadnym pozorem nie powinniśmy lekceważyć jej objawów. W przypadku podejrzenia anemii należy skonsultować się z lekarzem w celu postawienia diagnozy i dobrania odpowiedniego leczenia.

Możesz również polubić

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *