Julia Osiadacz Zespół jelita nadwrażliwego to rodzaj zaburzenia przewodu pokarmowego, które charakteryzuje się wzdęciami, bólami brzucha, zaparciami albo biegunkami spowodowane zaburzoną pracą jelita grubego oraz cienkiego. Do zaburzeń należą także wodniste stolce albo niepełne wypróżnienie. Ta przewlekła choroba może być skutkiem wielu czynników. Główną nieprawidłowością jest zaburzenie oś mózg-jelito. Objawia się ono zmienionym odczuwaniem bodźców z narządów układu pokarmowego i zwiększonym reagowaniem na stres. Istotny wpływ ma także zaburzona mikrobiota jelitowa, którą zasiedla spora część organizmów regulujących oś mózg-jelito, co może być spowodowane stosowaniem antybiotyków.
Objawy pojawiające się w zespole jelita nadwrażliwego
Oprócz objawów ogólnych jelita nadwrażliwego, takich jak bóle brzucha i głowy, należą także:
- stany depresyjne i zaburzenia nastroju;
- częstomocz;
- zaburzenia miesiączkowania;
- obecność śluzu w kale, wzdęcia;
- biegunki oraz zaparcia;
- uczucie przelewania i bulgotania w brzuchu;
- zgaga;
- nudności, wymioty;
Choroba ta zaliczana jest do przewlekłych, dlatego objawy będą pojawiać się i zanikać w różnym odstępie czasu
Czynniki sprzyjające wystąpieniu choroby
- stres
- zaburzona perystaltyka jelit
- infekcje jelitowe
- dieta – żywność zawierająca alergeny nasila symptomy
- płeć- IBS częsciej występuje u kobiet niż u mężczyzn
- geny – jeśli w rodzinie występowałóy przypadki zachorowania, jest większa szansa na zachorowanie
- wiek – IBS najczęściej dotyka ludzi młodych
- zaburzenia depresyjno – lękowe
Badania mogące wskazywać na zespół jelita nadwrażliwego
Rozpoznanie zespołu jelita nadwrażliwego ustala się za pomocą badań laboratoryjnych, do których należą:
- morfologia krwi
- stężenia białka C-reaktywnego
- stężenie kalprotektyny w kale (w przypadku biegunki)
- stężenie TSH, T3,T4, treboglobuliny (gdy podejrzewane są choroby tarczycy)
- badania kalprotektyny w kale (badanie zakażenia bakteryjnego i pasożytniczego). Przerost grzybów np z rodzaju Candida może dawać podobne objawy co zespół jelita drażliwego
- test oddechowy (badanie rozrostu bakteryjnego)
Dlaczego produkty z wysokim fodmapem mogą szkodzic pacjentom z IBS?
Produkty o wysokiej zawartości FODMAP (fermentowalne oligo-, di-, monosacharydy i poliole) mogą szkodzić pacjentom z zespołem jelita drażliwego (IBS) ze względu na specyficzny sposób, w jaki są trawione i metabolizowane w układzie pokarmowym. FODMAP to grupa węglowodanów, które są słabo wchłaniane w jelicie cienkim i szybko fermentowane przez bakterie jelitowe w jelicie grubym. Proces ten prowadzi do produkcji gazów, takich jak wodór, metan czy dwutlenek węgla, co może powodować wzdęcia, bóle brzucha i zwiększone napięcie jelit.
Ponadto, FODMAP mają zdolność do zwiększania ilości wody w jelitach na skutek procesu osmozy. Nagromadzenie płynów w jelitach może prowadzić do uczucia rozdęcia, a u niektórych pacjentów także do biegunek. U osób z IBS jelita często są bardziej wrażliwe na zmiany objętości gazu i płynów, co powoduje nasilenie objawów takich jak skurcze, bóle brzucha, wzdęcia czy zaburzenia rytmu wypróżnień.
Dieta bogata w FODMAP może również wpływać na skład mikroflory jelitowej, zwiększając ilość bakterii, które fermentują te węglowodany. U pacjentów z IBS, których mikroflora jelitowa bywa często zaburzona, dodatkowa fermentacja może jeszcze bardziej nasilać objawy. Z tego powodu dieta o obniżonej zawartości FODMAP jest często rekomendowana jako sposób łagodzenia dolegliwości i poprawy komfortu życia pacjentów z IBS.
Przykłady produktów zakazanych:
Zboża i produkty zbożowe: chleb pszenny, makaron pszenny, produkty z mąki żytniej, kasza jęczmienna, płatki śniadaniowe z dodatkiem suszonych owoców lub miodu
Mięso, Ryby: mięso tłuste (np. wieprzowina, baranina), wędliny wysoko przetworzone (np. kiełbasa, parówki), ryby wędzone,
Nabiał i alternatywy: mleko krowie (pełnotłuste), śmietana, lody, jogurty zawierające laktozę, mleko sojowe, sery pleśniowe, twarogi pełnotłuste
Warzywa: czosnek, cebula, kapusta, brokuły, kalafior, szparagi, brukselka, fasola, soczewica
Owoce: jabłka, gruszki, czereśnie, mango, brzoskwinie, śliwki, arbuz, suszone owoce (np. rodzynki, morele)
Tłuszcze: margaryny zawierające tłuszcze trans, majonez (w dużych ilościach), potrawy smażone na głębokim tłuszczu
Napoje: napoje gazowane, kawa z mlekiem, piwo, wino, soki owocowe (zwłaszcza jabłkowy, gruszkowy)
Przekąski: chipsy ziemniaczane, paluszki solone, batony zbożowe z dodatkiem suszonych owoców, słodycze zawierające syrop glukozowo-fruktozowy
Przykłady produktów dozwolonych:
Zboża i produkty zbożowe: ryż biały i brązowy, kasza jaglana, owsianka z płatków owsianych (bez dodatku owoców o wysokim FODMAP), chleb bezglutenowy, makaron ryżowy, płatki kukurydziane
Mięso, ryby, jaja: kurczak, indyk, wołowina (chude, bez tłustych sosów), łosoś, dorsz, tuńczyk, jajka, tofu, tempeh
Nabiał i alternatywy: mleko bez laktozy, mleko migdałowe, mleko ryżowe, jogurty bez laktozy, twarde sery (np. cheddar, parmezan)
Warzywa (w małych ilościach): szpinak, marchew, cukinia, ziemniaki, papryka, ogórek, sałata, zielona fasolka
Owoce: truskawki, maliny, winogrona, banany (dojrzałe), pomarańcze
Tłuszcze: oliwa z oliwek, olej kokosowy, masło klarowane (ghee), masło orzechowe (bez dodatku cukru i soli)
Napoje: woda, herbata ziołowa (np. mięta, rumianek), herbata zielona,
Jak stosować dietę low FODMAP?
Dieta FODMAP nie jest dietą, którą stosuje się całe życie, dlatego dzieli się ją na trzy etapy:
Etap eliminacyjny
- Cel: Ograniczenie spożycia produktów bogatych w FODMAP (fermentujące oligo-, di-, monosacharydy i poliole), które mogą nasilać objawy IBS.
- Czas trwania: Zwykle 4-8 tygodni.
W tym okresie wyklucza się produkty o wysokim FODMAP, takie jak cebula, czosnek, kapusta, niektóre owoce (np. jabłka, gruszki), nabiał zawierający laktozę oraz produkty zbożowe zawierające gluten. Dieta bazuje głównie na produktach o niskim FODMAP, takie jak ryż, komosa ryżowa, mięso, ryby, niektóre warzywa (np. marchew, cukinia), owoce (np. truskawki, kiwi), oraz produkty mleczne bez laktozy.
- Wskazówki: Ważne jest dokładne monitorowanie objawów w trakcie tego etapu, najlepiej prowadząc dziennik żywieniowy.
Etap reintrodukcji (ponownego wprowadzania)
- Cel: Zidentyfikowanie, które produkty o wysokim FODMAP są indywidualnie tolerowane przez pacjenta i w jakich ilościach.
- Czas trwania: 6-8 tygodni, w zależności od liczby testowanych produktów.
W tym etapie stopniowo wprowadza się z powrotem produkty z listy wysokiego FODMAP, jeden po drugim, obserwując reakcję organizmu. Każdy produkt wprowadza się przez kilka dni, monitorując objawy. Ważne jest testowanie różnych grup FODMAP (np. fruktany, laktoza, sorbitol), aby określić, które z nich są źródłem problemów.
- Wskazówki: W przypadku pojawienia się objawów podczas wprowadzania danego produktu, należy go wycofać i zapisać reakcję, aby unikać go w przyszłości.
Etap personalizacji diety
- Cel: Opracowanie długoterminowego planu żywieniowego, który zapewnia zbilansowaną dietę i minimalizuje objawy IBS.
- Czas trwania: Jest to etap długoterminowy i trwa przez całe życie.
Po zidentyfikowaniu tolerowanych i nietolerowanych produktów, dieta zostaje spersonalizowana. Włączane są do niej produkty, które nie powodują objawów, natomiast te wywołujące problemy są ograniczane lub eliminowane. W tym etapie kluczowa jest zbilansowana dieta bogata w niezbędne składniki odżywcze, uwzględniająca indywidualne potrzeby organizmu.
- Wskazówki: Należy utrzymywać różnorodność produktów, jednocześnie unikając tych, które wywołują objawy. Warto także regularnie przeglądać i dostosowywać dietę w zależności od zmieniającej się tolerancji na różne produkty.
Podsumowanie:
Nie istnieje jeden, skuteczny lek w terapii zespołu jelita nadwrażliwego, gdyż jest to bardzo złożona choroba. Jednym z ważniejszych aspektów leczenia zespołu jelita nadwrażliwego jest odpowiednio skomponowana dieta, która jest indywidualna dla każdego chorego. Powinna być ona:
